Martin Luther King

Religie en politiek
“Als het goed is, moeten de plakboeken in deze kast liggen”. De zussen Mimi en Max De Jonge scharrelen rond in hun Amsterdamse woning waar ze sinds 1937 wonen. Twee vrouwen die hun leven lang betrokken zijn geweest bij de Baptisten gemeenschap. Ze hebben verhalen over godsdienstlessen in hun eigen huis, Unievergaderingen en kampeerweken met baptistenjongeren uit heel Nederland. Maar er zijn twee duidelijke hoogtepunten voor hen als Baptisten: de opening van hun eigen Herdenkingskerk in 1964 en het bezoek van Dominee Martin Luther King aan Amsterdam in datzelfde jaar. En kijk daar is de foto al. Dominee King staat op de kansel te preken in de net geopende RAI. “Op zondag 16 augustus 1964 om 10 uur in de ochtend preekte hij voor ons”.

King is in 1964, samen met zijn secretaris en rechterhand Andrew Young, in Nederland op uitnodiging van de Europese federatie van Baptisten. Elke vijf jaar houden zij in een Europese hoofdstad een congres met workshops, preken en uiteraard een baptisten trekpleister. De trekpleister van 1964 zal echter niet snel overtroffen worden. Dominee M.G. Boeschoten is één van de mannen die King naar Nederland haalt. “Ik was in Amsterdam nu eenmaal de plaatselijke predikant en daarom de aangewezen man om één en ander mee te organiseren op lokaal niveau.” Boeschoten is erg blij dat ze King hebben weten te strikken voor het preken op het congres. King heeft een jaar eerder grote indruk op de predikant gemaakt met zijn mars op Washington en de “I have a dream” speech. Toch heeft King volgens Boeschoten in de baptisten wereld niet zo’n groot gezag als in de rest van de wereld. “De baptistenkerk heeft zijn aanhang altijd vooral in Amerika gehad en eerlijk gezegd vonden veel van de baptistenleiders de rassenscheiding niet zo heel erg. De kerken waren wit of zwart en dat was volgens velen goed. Dat wij, de Europese baptistenleiders, King als trekpleister naar Amsterdam haalden, was toch ook wel bedoeld als een lichte correctie naar de Amerikaanse baptisten. Maar laten we eerlijk zijn, je zoekt ook iets dat de publiciteit haalt. Als je dan King neemt, dan zit dat wel goed”. Volgens Young speelt de positie van de kerken in het Zuiden van de Verenigde Staten inderdaad een rol bij het accepteren van de uitnodiging om een preek te leiden in Amsterdam. “We hadden met de burgerrechtenbeweging net een overwinning geboekt met de Burgerrechtenwet van 1964 die door President Johnson was bekrachtigd, maar we hadden nog steun van de kerken in het Zuiden nodig”. King zou bij de blanke baptistenleiders in het zuiden van de Verenigde Staten in achting stijgen als belangrijkste spreker op een Europees Baptisten Congres. “Religie en politiek zijn niet te scheiden”, volgens Young.

Het geweldloze leger
De 17-jarige dochter van de koster van de Amsterdamse baptistenkerk, Ina Booy, wordt aangesteld als secretaresse van de Europese Baptisten Conferentie. Wat begint als een bijbaantje eindigt in een volledige baan om alle gasten van de conferentie onder te brengen en wegwijs te maken op het Congres. Ze is, met dominee Boeschoten, ook aanwezig bij de vele vergaderingen voorafgaand aan het Congres en herinnert zich de grote blijdschap toen Andrew Young liet weten dat Dominee King naar congres zou komen. “Maar het bleef spannend. In de publicaties schreven wij ‘Dominee M.L. King preekt de zondagochtenddienst, indien hij beschikbaar is’. Dat hij tijdens het congres in de gevangenis zou zitten, was namelijk wel degelijk een mogelijkheid om rekening mee te houden”. Die mogelijkheid was niet hypothetisch. Toen King op 16 augustus zijn preek uitsprak, had hij in de voorgaande jaren 15 keer gevangen gezeten.

De geweldloze burgerrechtenbeweging onder leiding van King boekt grote successen, maar tegen een hoge prijs. Rosa Parks wordt een icoon van de burgerrechtenbeweging doordat zij in 1955 in Montgomery, Alabama weigert op te staan van haar stoel in de bus voor een blanke man. Ze wordt gearresteerd en gevangen gezet. In zijn kerk in Atlanta, roept de 26-jarige dominee King de zwarte gemeenschap van Montgomery op tot een busboycot. De boycot zal een jaar duren. King is betrokken bij het regelen van alternatief vervoer, houdt rallies en staat de pers te woord. Tijdens de Montgomery busboycot in 1956 wordt King voor het eerst gevangen gezet. Na 12 maanden beslist het gerechtshof van de staat Alabama dat het onwettig is om nog segregatie in de bussen van de staat Alabama te hebben. Het volgende doel van de burgerrechtenbeweging ligt opnieuw in Alabama: Birmingham. Dit is één van de strengst gesegregeerde steden van het zuiden van de Verenigde Staten. Openbare gebouwen, winkels en parken waren gescheiden voor blank en zwart. King motiveerde honderden zwarten en blanke sympathisanten om winkels en restaurants naar binnen te gaan die voor blanke klanten bedoeld waren. Daar plaats te nemen, af te wachten en alles wat er zal gebeuren vreedzaam over je heen te laten komen. Vreedzaam en geweldloos, ook als dat betekende dat je besmeurd, geslagen of gearresteerd wordt.

Geweldloosheid dat was volgens King de enige manier om volwaardige burgerrechten voor de zwarte bevolking van de Verenigde Staten te krijgen. Avond aan avond staat King in Birmingham en praat en preekt en probeert mensen te interesseren voor zijn geweldloze leger. Tijdens het leiden van een mars naar het gemeentehuis wordt King gearresteerd en vanuit zijn gevangenschap smokkelt hij zijn ‘Letter from Birmingham Jail’ naar buiten waarin hij uitlegt dat de zwarte bevolking van Amerika niet langer geduldig kan wachten op burgerrechten. Een maand vol geweld later wordt er een akkoord bereikt tussen de zwarte gemeenschap en de winkeliers. Volgens Young vormt nog diezelfde avond in Birmingham zich het plan voor de mars op Washington. “Het was tijd om de strijd van het Zuiden van de VS naar een nationaal niveau te brengen,” aldus Young.

250.000 mensen lopen op 28 augustus 1963 van het monument voor George Washington naar het monument voor de president die de slavernij heeft afgeschaft, Lincoln. Ze eisen banen, vrijheid en een versnelde invoering van burgerrechtenwetgeving. Daar staan de belangrijkste sprekers en daar spreekt King als laatste de menigte toe met zijn opzwepende ‘I have a dream’ rede.

Terwijl King wereldwijd geprezen wordt om zijn I have a dream rede en het jaar erop ook de Nobelprijs voor de vrede zal ontvangen, gaat de burgerrechtenbeweging een zeer zware tijd tegemoet. Een tijd van toenemend geweld tegen de burgerrechtenbeweging. King gaat onvermoeibaar verder. In een interview met Playboy vertelt King dat hij 20 uur per dag werkt, meer dan 500.000 kilometer per jaar reist en meer dan 450 redes voert om meer rechten te krijgen voor de zwarte bevolking. En temidden van al deze protesten, speeches en marsen, reist Dominee King op 15 augustus 1964 af naar Amsterdam.

Bloemkool met een zacht-zure saus
Martin Luther King staat op deze zonnige zaterdagochtend in ’64, raar op te kijken als hij op Schiphol arriveert. Er is geen groot welkomstcomité, geen officiële ontvangst, nee, er is zelfs helemaal niemand om de dominee van het vliegveld te halen. Het ene deel van de baptistendelegatie die King zou ophalen, is de weg kwijt geraakt tussen Amsterdam en Schiphol en het andere deel van de delegatie: dominee Boeschoten en zijn vrouw, hebben autopech. “Ik hoorde dat King al een kwartier was gearriveerd en nog door niemand was begroet en dat hij zat te wachten in een Viproom. Ik liep de kamer binnen en daar zat King helemaal alleen. De ontmoeting heeft diepe indruk op mij gemaakt. Hij, de grote dominee King stond op en liep naar mij toe. In plaats van andersom zoals de gewoonte en etiquette zijn. King had de volle aandacht voor mij en hij gaf het gevoel: ‘jij bent nu hier en dus ben jij nu belangrijk’. Hij had een grootse uitstraling. Het duurde maar 5 minuten en toen arriveerde de rest van de delegatie, maar zoiets indrukwekkende en bijzonders heb ik nooit meer meegemaakt.”

De zwager van de gezusters De Jonge heeft net een mooie en grote auto gekocht en daarin zullen King en Young gedurende het weekend vervoerd worden. Pas aan het slot van het bezoek van King aan Nederland, nog geen 24 uur later, zal er gelegenheid voor de pers zijn om King vragen te stellen tijdens een grote persconferentie op Schiphol. Boeschoten en Booy hebben uitdrukkelijke instructies gekregen, via Andrew Young, dat King verder geen interviews en gesprekken wil voeren. King is vermoeid en heeft een overbezet programma. “Wij moesten hem beschermen en afzonderen”, aldus Boeschoten, die dit achteraf moeilijk vindt. “Journalisten, politici en kerkelijke mensen, we hebben ze allemaal moeten afhouden”. Young verklaart nu dat King wel degelijk vermoeid was, maar dat er een nog andere reden was waarom hij de pers niet in intensieve gesprekken wilde ontmoeten. “King was een echte patriot en hij hield er niet van om kritiek op het Amerikaanse beleid te uiten in het buitenland. Dit was ons eigen Amerikaanse probleem en hij wilde niet het beeld van Amerika of de Amerikaan bezoedelen”.

Geen ontvangstcomité, maar dus ook geen interviewende pers bij aankomst op Schiphol. King en Young worden in de mooie auto naar het Hilton hotel gereden waar ze zullen overnachten en waar hen ’s avonds een welkomsdiner met Nederlandse baptistenleiders wordt aangeboden. Op het menu staat bloemkool met een zacht-zure saus. “En daarna hebben we hem mooi overgegeven aan zijn eigen nachtrust”, herinnert dominee Boeschoten zich. Maar het ging toch iets anders, vertelt Young. Young haalt dominee King namelijk over om een wandeling over de Wallen te maken. King vond dat eigenlijk niet passend voor een baptistendominee. “Maar ik vond dat je moet zien waar je over praat en haalde hem over. Bovendien weet niemand hier wie je bent, voegde ik er nog aan toe”. King stemt in, maar Young en hij hebben nog geen twee stappen op de Wallen gezet of daar horen ze: “Hebben we daar niet onze Broeder King?”

Iemand klopt op de deur
De volgende ochtend staan er vanaf 8 uur al rijen mensen voor het RAI gebouw. Om tien uur zal de dienst beginnen waar dominee King preekt en kaarten hiervoor kosten 75 cent. Even na tienen sluit mevrouw Booy als secretaresse van de Conferentie de deuren van de zaal en gaat als laatste naar binnen. “Die stilte. Echt iedereen was stil. Zo van: nu, nu begint het, nu komt het!”. Dominee Boeschoten leidt de dienst en geeft na de schriftlezing en gezang het woord aan Dominee King. “De preek van King was groots. Zijn manier van preken was ongelooflijk, hij sprak met een gezag dat haast bovenmenselijk is.” Het is een preek die Boeschoten nooit vergeten zal. Net als Booy, die nog altijd de inhoud van de preek terug kan halen. “Iemand klopt onverwacht op de deur bij een man en de onverwachte bezoeker wil drie broden hebben. De man zegt: ‘ik doe mijn deur niet meer open, want het is middernacht.’ En dat was de positie van de zwarten, zij kloppen op die deur en dat vertelde King ook. Wij kloppen op die deur en wij blijven kloppen. Net zolang tot we toch die drie broden in de nacht ontvangen.” De zusters De Jonge zitten vooraan bij de preek en vinden de Amerikaanse dominee prachtig spreken. Aan het einde van de preek staat hun zwager met ronkende automotor al klaar buiten de RAI. Klaar om King weer naar Schiphol te rijden. En zo komt er een einde aan 24 uur Nederland voor Martin Luther King jr.