Prins Bernhard

Martin van Amerongen, voormalig hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer en prominent lid van het Republikeins Genootschap, werd in 1996 door Prins Bernhard op Soestdijk ontvangen. De twee raakten bevriend. Het verhaal over de vriendschap en de ontboezemingen van de prins tegenover Van Amerongen over de Lockheed-affaire kwam de afgelopen dagen al in het nieuws.

Maar er bestaat ook een tv-interview met Van Amerongen over Bernhard. Eind mei 2000, toen Bernhard op het randje van de dood leek te zweven, werd Van Amerongen geïnterviewd door Rudi Boon van het VPRO-programma Lopende Zaken. Ook in dat gesprek sprak Van Amerongen openhartig over zijn vriendschap met de Prins, op voorwaarde dat het interview alleen uitgezonden zou worden als Bernhard zou overlijden. Maar Bernhard overleefde Martin van Amerongen. De hoofdredacteur van De Groene overleed in 2002.

Nu Bernhard is overleden zendt Andere Tijden het interview met Van Amerongen aanstaande dinsdag 7 december voor het eerst uit.

Ook in Andere Tijden een samenvatting van de Andere Tijden-uitzending over Bilderberg van 6 januari 2004. Vijftig jaar geleden werd in een hotel in Oosterbeek voor het eerst een besloten conferentie gehouden door invloedrijke personen van beide kanten van de Atlantische Oceaan over samenwerking en vrede, de Bilderberg Conferentie. De prins praat over zijn rol in de conferentie en over hoe het daar in de vertrouwelijkheid van het overleg toeging.

Over Prins Bernhard

Wat doet een verklaard republikein met een Prins van Oranje? Theedrinken, borrelen en vooral veel openhartige gesprekken voeren. Sommige vriendschappen overstijgen de politieke logica. Martin van Amerongen (1941-2002), oud-hoofdredacteur van de Groene, sprak in zijn laatste levensjaren regelmatig met Prins Bernhard en wist hem een aantal fascinerende uitspraken te ontlokken. In mei 2000, toen het er even op leek dat Bernhard niet lang meer te leven had, werd Martin van Amerongen op zijn beurt geïnterviewd door Rudi Boon, over zijn vriendschap met de prins. Dat interview wordt vanavond voor het eerst uitgezonden in Andere Tijden.

‘Ik pluimstreek niet’

De opmerkelijke vriendschap begon met een dienstbevel. In april 1996 werd Van Amerongen ontboden op Paleis Soestdijk, nadat de prins ter ore was gekomen dat er een Republikeins Genootschap was opgericht. Van Amerongen behoorde tot de prominente leden van dit illustere gezelschap en had zich in diverse interviews nogal laatdunkend uitgelaten over het koninklijk huis. Prins Bernhard eiste een verklaring. ‘Wat hebben jullie eigenlijk tegen mij?’ Van Amerongen had heel wat tegen het koningshuis als instituut, maar bleek het privé, tot zijn eigen verbazing, heel goed te kunnen vinden met de prins.

Vanaf dat eerste gesprek op Soestdijk hebben ze elkaar regelmatig gesproken. Bernhard belde Van Amerongen vaak op zondagochtend, om bij hem te klagen over de anti-monarchistische onzin die die week weer in zijn blad was verkocht. Vervolgens hadden ze dan een heel genoeglijk gesprek. Bernhard vond het blijkbaar verfrissend om met iemand te praten die niet op alles ja en amen zei. Van Amerongen: ‘Hij was, wat hij dan zelf noemt, het slachtoffer van de hermelijnvlooien, al die kruipers en pluimstrijkers om hem heen die hem niet op een normale manier antwoordden. Ik nam hem serieus en wist ook een beetje waar het over ging. Ik pluimstreek dus niet en je zag die man oplichten.’

De Lockheed-affaire

Bernhard was zeer openhartig tegenover Van Amerongen, zelfs over zijn politieke dieptepunt: de Lockheed-affaire. Nooit eerder gaf hij toe dat hij smeergeld van de vliegtuigfabrikant heeft aangenomen. Bij Van Amerongen echter bleek hij in staat tot flinke zelfkritiek. ‘Hij zei, “de kern van de zaak met de hele Lockheedaffaire is eigenlijk, dat niemand mij ooit heeft tegengesproken. Ik heb natuurlijk die ongelooflijke domheid uitgehaald. En ik heb tegen de commissie van drie, de drie wijze mannen die de zaak moesten uitzoeken, gezegd, u geeft mij nu op mijn donder, en dat is allemaal zeer terecht. Maar ik wou dat er iemand eerder was geweest die mij op mijn donder had gegeven. Want ik heb doordat niemand mij ooit tegenspreekt de grenzen tussen goed en kwaad uit het oog verloren.” Dat was een soort oude mannen wijsheid die mij wel in Bernhard beviel.’

Waarom zou iemand die zo rijk is als Bernhard zijn reputatie in de waagschaal leggen voor een miljoen aan smeergeld? Volgens Van Amerongen begreep de prins het achteraf zelf ook niet goed. ‘Hij dacht blijkbaar dat voor de ene dienst een tegendienst wordt vereist en had waarschijnlijk zelf niet eens door dat dat onder het hoofdstuk steekpenningen valt. Dat woord kon je ook gewoon laten vallen tegenover hem. Hij kon echt alles hebben. Hij zei: “Na al die jaren begrijp ik niet hoe ik zo dom heb kunnen zijn. Het heeft mijn reputatie ernstig geschaad.” “Ik realiseer me wel dat straks op mijn grafsteen het woord Lockheed gebeiteld zal staan.” Niet dat hij er overigens ooit een uur minder om had geslapen.

Nazi-verleden

Van Amerongen sprak ook met Bernhard over zijn relatie tot de politiek. ‘Hij was, zoals alle mensen van rechtse signatuur, apolitiek.’ Dat zei hij ook. ‘”Ik ben apolitiek. Ik heb overal mijn vrienden. Tot de communisten toe.” Wat ook allemaal waar is. In kringen van voormalige communisten, moeten we inmiddels zeggen, is hij altijd op handen gedragen’. Dat had alles te maken met zijn veel geroemde rol in de oorlog.

Voor de oorlog is Bernhard echter korte tijd lid geweest van de nationaal-socialistische partij in Duitsland. Daar hecht Van Amerongen niet veel waarde aan; het papieren lidmaatschap stelde volgens hem bijzonder weinig voor. Interessanter vond hij in dat opzicht de broer van Bernhard: Aschwin. Prins Bernhard zei hem daarover: ‘”Aschwin, dat was een echte nazi. Ik was maar een soort bureau-nazi, maar hij was een echte nazi. Hij is ook later communist geworden en later liberaal.” Met de gestiek van iemand die zegt: vriendelijke jongen, maar wel een politiek warhoofd.’

Memoires

Al jaren gaan er geruchten over het bestaan van mogelijke memoires van Bernhard. Van Amerongen vroeg hem ernaar en hoorde tot zijn vreugde dat ze inderdaad bestaan. ‘Ze zijn er wel degelijk, maar die liggen in de kluis. En hij heeft, zei hij, regelmatig herinneringen en andersoortige reflecties op de band ingesproken.’ Daarop zei Van Amerongen: ‘Dus daar komt uiteindelijk uw autobiografie van. Hij zei “nou, dat zit er toch niet in. Die gaan straks de kluis in en die komen er pas over honderd jaar uit. En veel nut heeft het natuurlijk allemaal niet. Want stel dat ik er een boek van zou maken, dan zou de koningin – hij sprak altijd over de koningin, Beatrix – er toch waarschijnlijk de helft uitstrepen.” ’

Het leven van een prins heeft zo zijn schaduwzijden, bijvoorbeeld dat je eigen dochter je volledig het zwijgen mag opleggen, zelfs postuum. In de gesprekken met Van Amerongen bleek keer op keer, dat Bernhard moeite had met zijn uitzonderlijke positie als prins-gemaal. ‘Dat hij uiteindelijk heeft geleden onder het feit, dat hij niet als een normaal mens kon opereren, dat was wel een soort rode draad. Een soort generale bas in de dingen die we hebben besproken.’

Tot slot: ‘Ik weet nog steeds niet of ik die man aardig heb gevonden, en dat kan me ook niet schelen. Hij was een van de Zeugen des Jahrhunderts. Hij was iemand die met Wilhemina aan een tafel heeft gezeten, hij is iemand die met Willem II koffie heeft gedronken, dat maakt hem voor mij interessant.’ En het Republikeins Genootschap? Daarover hebben ze het nooit meer gehad. ‘Hem kon het niks schelen; mij kon het niks schelen.’

Tekst: Laura van Hasselt

Het gefilmde archief in de aflevering (zoals de Marshall hulp films) is afkomstig uit de Amerikaanse National Archives in Washington. Het is openbaar toegankelijk. De beelden van het bezoek van Prins Bernhard en koningin Juliana aan de Verenigde Staten in 1952 zijn van Polygoon en bevinden zich in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Dit is vanaf 2005 openbaar toegankelijk.
De geluidsbanden van de Bilderberg conferenties bevinden zich eveneens bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Ze zijn bijna onvindbaar opgeborgen en slechts toegankelijk met toestemming van de huidige Bilderberg stuurgroep.
De foto's van de conferentie van 1954 zijn in beheer bij het Gelders archief en afkomstig uit de collectie van de familie Ogterop, de toenmalige eigenaars van hotel De Bilderberg

Deze uitzending bevat een interview met Martin van Amerongen. Dit interview werd eind mei 2000 door Rudi Boon van het VPRO-programma Lopende Zaken gehouden, maar wordt pas na de dood van Prins Bernhard voor het eerst uitgezonden.