Leni Riefenstahls Olympia

Olympia bestaat uit twee delen: Fest der Völker en Fest der Schönheit. Samen is het een bijna vier uur durende sportregistratie, zo kunstzinnig gefilmd en gemonteerd dat hij bij vlagen kijkt als een speelfilm. Die vier uur vallen nog mee in verhouding tot de hoeveelheid opgenomen materiaal. Leni Riefenstahl en haar dertig cameramannen volgden alle 134 Olympische sporten in Berlijn. Bovendien maakten ze niet alleen opnames tijdens de Spelen zelf, maar ook tijdens oefensessies. Zo wist Riefenstahl maar liefst 400 kilometer film te verzamelen. De montage kostte haar twee volle jaren. Maar toen Olympia in 1938 eindelijk uitkwam, was duidelijk dat deze film het wachten meer dan waard was geweest.

Olympia won talrijke internationale filmprijzen en geldt nog steeds als een van de beste films aller tijden. Maar ook als een van de meest omstreden. De film is een ‘Fest der Schönheit’, nog steeds een voorbeeld voor sportfilm en -televisie, maar hij is ook te zien als een verheerlijking van de fascistische ‘Körperkultur’, gemaakt door Hitlers favoriete filmmaakster. Riefenstahl heeft altijd volgehouden dat ze zich niet interesseerde voor de politiek van het Derde Rijk, maar haar films pasten op zijn minst uitstekend in zijn propagandastrategie. Haar reputatie was na de oorlog dan ook danig geschaad – tot Riefenstahls grote frustratie.

Dat neemt niet weg dat Olympia een belangrijke film is. Riefenstahl experimenteerde hier voor het eerst met volstrekt nieuwe filmtechnieken. Zo liet ze gaten graven naast de atletiekbaan, net groot genoeg voor een cameraman om in te liggen, om de atleten van heel dicht bij van onder af te kunnen filmen. Ze hing een camera aan een grote luchtballon boven het stadion, om de mensenmassa van boven te kunnen filmen. Ze monteerde een camera op een soort katapult, die tegelijk met de sprinters wegschoot op een rails naast de baan. Ze filmde de schaduwen van de sporters in actie. En ze was de eerste die onder water filmde, bij het schoonspringen.

In de montage nam ze de vrijheid van de kunstenaar. Ze mengde beelden van oefensessies met de echte Olympische wedstrijden, maakte ruim gebruik van vertraging, monteerde sportsequenties in omgekeerde volgorde als het zo uitkwam, en wist dit alles zodanig met muziek te combineren dat elke beweging een danspas werd. In de documentaire uit 1993 kijkt Riefenstahl nog steeds uiterst tevreden terug op haar meesterwerk Olympia. En echt, verzekert ze de kijker, Hitler was er helemaal niet blij mee. De reden spreekt voor zich: die zwarte atleten waren veel te goed. Leni Riefenstahl overleed in september 2003, op 101-jarige leeftijd.

Tekst: Laura van Hasselt
Montage: Matthijs Cats

Deze aflevering van Andere Tijden is een ingekorte versie van de documentaire: ‘The wonderful, horrible life of Leni Riefenstahl'/'Die Macht der Bilder' (Ray Müller 1993). Hierin komen ook alle andere films van Riefenstahl aan bod.

C.C. Graham, Leni Riefenstahl and Olympia (Londen 1986).

L. Riefenstahl, Memoiren (München/Hamburg 1987).