Kosovo wint van voorjaarsschoonmaak

World Press Photo gaat van start in 1955. De eerste keer wordt de prijs uitgereikt aan een afbeelding van een vallende motorrijder. Sindsdien kiest een wisselende internationale jury elk jaar de beste nieuwsfoto en is World Press Photo uitgegroeid tot een prestigieus instituut. Drie mannen, nu rond de tachtig en voorzien van een witte haardos, zijn trots op het feit dat zij aan de wieg hebben gestaan van dit unieke evenement. Als Nederlandse fotojournalisten namen ze het initiatief om buitenlandse collega’s uit te nodigen voor een wedstrijd. Binnen de landsgrenzen concurreerden de fotografen al om de Zilveren Camera, maar internationale competitie zou het vak meer prestige verlenen. De fotografen voelden zich niet serieus genomen: “Het ging de krant toen vooral om een simpel portretje bij een artikel.”

Het buitenland kwam en verdrong spoedig de Nederlandse fotografen. In de lawine aan nieuwsbeelden uit de hele wereld, maakten de vredige platen uit ons land weinig kans. Over de koers die World Press Photo na de geboorte is ingeslagen, zijn de oprichters kritisch. Peter van Breukelen, destijds fotograaf bij de Haagsche Courant, is van mening dat oorlogen en catastrofes veel te ruim door de jury worden bedeeld. Ben van Meerendonk, die in de vijftiger en zestiger jaren een eigen fotopersbureau runde, moppert consequent over “ellende-foto’s”. Alleen Bram Wisman, vroeger werkzaam bij Het Vrije Volk, kan zich vinden in de actuele koers van World Press Photo .

De initiatiefnemers werkten zelf in een overzichtelijke en brave tijd. Nederlandse persfotografen hielden zich in de jaren ’50 nog voornamelijk bezig met de voorjaarsschoonmaak, de intocht van Sinterklaas en het Koninklijk Huis. Als in het nieuws niets voor handen was, werd er iets leuks in scene gezet. Ben van Meerendonk had in die dagen groot succes met zijn serie ‘sportsterren thuis’ - Fanny Blankers Koen achter het fornuis, Abe Lenstra aan de afwas. Bram Wisman herinnert zich dat redacties helemaal niet zaten te wachten op echte nieuwsfoto’s: “Van politici wilden ze altijd een zo gewoon mogelijk portret. Dan zette je die man ergens neer en drukte af. Niks geen actie.” De enige grote dramatische gebeurtenis die de fotografen meemaakten was de watersnoodramp. Maar zelfs daar fotografeerden ze met terughoudendheid, beamen de betrokkenen.

In die sfeer organiseren de fotografen van de NVF de eerste World Press Photo-wedstrijd. Er worden 400 foto’s uit negen landen ingezonden, die in een zaal bij Arti et Amicitiae komen te hangen. Alles wordt door de fotografen van de NVF zelf ter hand genomen, inclusief het aanschrijven van de buitenlandse persbureaus en het opplakken van de foto’s aan de wand. Dat het niet onmiddellijk een top-expositie wordt, is niet zo vreemd. Het was nog zoeken naar een formule en naar gedegen internationale contacten. Maar Paul Huf heeft in een recensie weinig clementie: “’t Mag dan moeilijk zijn onder woorden te brengen aan welke eisen een persfoto moet voldoen, maar het gaat te ver, wanneer je een naaktfoto ziet, een hond met een touw om zijn nek en een kind in een wandelwagen. Nu noem ik er maar even drie..."

Of er nu wel of niet sprake was van persfotografie, in ieder geval richtte de aandacht van World Press Photo zich de eerste tijd niet op het harde nieuws. In de jaren ’50 konden sportfoto’s nog de eerste prijs opstrijken. Dat verandert snel. World Press Photo 1960 betekent een breuk. In dat jaar wordt een afbeelding bekroond van de moord op de voorzitter van de Japanse socialistische partij. De fotograaf heeft geknipt op het moment dat de moordenaar toesteekt. Godfried Bomans vindt het ogenblik vlak voor de dood te sacraal om vast te leggen en opent het debat. “Er werden eindeloos avonden over deze foto belegd”, verzucht Bram Wisman.Vanaf dat moment klaagt niemand meer over de saaiheid van de foto’s, maar begint de discussie hoever een fotograaf mag gaan en hoeveel het publiek aan kan.

Juryleden hebben blijkbaar geen moeite met het moment voor de dood. World Press Photo 1968 wordt een executie in Vietnam. World Press Photo 1975 is het beeld van mensen die bij een brand in Boston uit het raam springen. De spanning bij deze foto’s zit in het tijdstip van afdrukken: bijna hoor je de klap waarmee de slachtoffers enkele momenten na de opname ter aarde zullen storten. Het zijn voorbeelden van een groter genre. Opvallend veel prijswinnaars tussen 1960 en 1980 zijn foto’s die rechtstreeks ooggetuige zijn van de voltrekking van een ongeluk, ramp, slachtpartij of marteling. World Press Photo waardeert daarmee de verdienste van een persfotograaf om op het ‘juiste’ moment op de ‘juiste’ plek aanwezig te zijn. Het is ongetwijfeld een reactie op de statische foto’s van de periode daarvoor.

In 1984 schrijft Geert Mak: “De dood als handel en amusement. De realiteit van World Press Photo is de realiteit van brood en spelen.’Zo is het leven nu eenmaal’, wordt er wel gezegd, maar iedereen weet dat het niet waar is. Het is een vertekening van het leven in extremen, het opknippen van de wereld in incidenten...” Mak spreekt over “incidenten” en geeft in het stuk twee voorbeelden van dit “morbide” genre: “dodelijke sprong van vrouw uit brandend huis” en “coureur vliegt uit brandend wrak de dood tegemoet”. Hij richt daarmee zijn pijlen specifiek op wat in de jaren ’60 en ’70 als goede fotojournalistiek gold. Bomans liep vooruit met die kritiek. Hij was met name verontwaardigd over het moment van fotogaferen.

“Die foto uit 1975 zou nooit meer kunnen winnen”. Adriaan Monshouwer geeft met terugwerkende kracht Geert Mak gelijk. Een brand in Boston is inderdaad te veel een incident. Sinds begin jaren ’80 wordt de winnende foto geacht een symbool te zijn voor het wereldnieuws van het afgelopen jaar. Het onderwerp moet belangwekkend zijn, de aandacht waard. Daarbij is de visuele kwaliteit belangrijker geworden. “Het ‘on the spot’-idee is helemaal verdwenen. Als er nu bijvoorbeeld een foto zou zijn gemaakt van de moord op Kabila, dan zou die foto volgend jaar weinig kans maken. Het is te veel een losse gebeurtenis.” Het moment van de daad wordt niet langer bekroond, maar het tonen van de gevolgen. De littekens van een oorlog, huilende familie van slachtoffers. De jury vraagt met het toekennen van de prijs aandacht voor schrijnende situaties in de wereld. De winnende foto uit 1997, een rouwende vrouw in Algerije, is niet alleen vanwege de fotografische schoonheid gekozen. “Dat jaar wilde de jury dat de Algerijnse kwestie aandacht kreeg en dus stond tevoren vast dat het een foto uit dat gebied moest zijn.” Een opsomming van de laatste winnende World Press Photo’s is dan ook een opsomming van de opeenvolgende crisisgebieden in de wereld: Tsjetsjenië, Angola, Algerije, Kosovo, Kosovo.

“Het is al jaren zo dat bij World Press niet de beste foto wint, maar de nieuwsgebeurtenis. Voor leuke foto’s is geen plaats.” Van Meerendonk blijft mokken over de “ellende-foto’s”. Ondanks het feit dat de foto’s minder direkt en gewelddadig zijn geworden, wordt het gehalte aan treurnis nog steeds regelmatig bekritiseerd. De organisatie is in de ogen van velen synoniem met oorlog en rampen. Geconfronteerd met de aanhoudende kritiek wordt Adriaan Monshouwer een tikje ongeduldig: “Als het om nieuws gaat, wint Kosovo nu eenmaal van de voorjaarsschoonmaak.”
Rest nog één avond voor een leuk gezelschapsspel: raad welke gebeurtenis van het afgelopen jaar de winnende World Press Photo 2000 oplevert. Morgen, wanneer de jury de uitslag bekend maakt, is duidelijk of u beschikt over het World Press-gevoel.

Tekst: Karin van den Born

"World Press Photo 1956-1995",edit. Asahi Shimbun, Toppan Printing, Japan, 1995.

Bram Wisman,"Argusogen, een documantaire over de persfotografie in Nederland", Amsterdam, 1994.

Ben van Meerendonk en Herman Seliers,"Vroeger, toen alles nog leuk was..", Stichting Beheer IIsG, Amsterdam, 1995.

BEELDEN:

-Polygoon Hollands Nieuws 1955 (opening eerste tentoonstelling World Press Photo)
-Polygoon Hollands Nieuws 1953 (watersnoodramp)

FOTO'S:

-inzendingen jaar 2000 World Press Photo
-prijswinnaars World Press Photo uit diverse jaren
-foto's Ben van Meerendonk @ IISG
-foto's Bram Wisman @ Rotterdams Dagblad