Opleidingsfilms voor de politie

Commissaris Bullebas tegen heer Bommel: 'Bommels, wat is je naam?'. Vraag een willekeurig persoon op straat naar een typische uitspraak van een politieagent en de kans is groot dat je te horen krijgt: 'Waar zijn wij mee bezig?' of 'Wat zijn wij aan het doen?'. Toch doen we hiermee de moderne agent onrecht. Om de assertieve burger beter tegemoet te treden ontwikkelde Jaap van der Steen halverwege de jaren zeventig een nieuwe leermethode, waarbij de nadruk lag op het contact tussen burger en agent. In Andere Tijden kijken filmer/psycholoog Jaap van der Steen en oud-docent van de politieschool in Lochem Piet den Ambtman naar de oude & nieuwe films met en over de politie.

Vroeger had de burger ontzag voor de agent. Met de agent viel niet te spotten en zelfs niet te praten. Fout was fout en fout betekende een bon. Aan praktijkervaring werd tijdens de opleiding tot agent weinig tot geen aandacht besteed. De opleiding bestond voornamelijk uit het uit het hoofd leren van het wetboek van strafrecht. Ondertussen veranderde de samenleving, wat vooral tot uiting kwam in een mondiger wordende burger en afnemend ontzag voor autoriteit. Onder invloed van de provobeweging in de jaren zestig en de kraakbeweging in de jaren zeventig werd het optreden van het heersende gezag ter discussie gesteld. Op hetzelfde moment wist de politie niet hoe hiermee om te gaan. Het enige antwoord dat de politie had, was hard optreden.

Jaap van de Steen was in 1964 in dienst gekomen bij van de Amsterdamse politie. Na een aantal jaren op straat kwam hij terecht op een klachtenbureau op de Amsterdamse Nieuwmarkt, een van de vele klachtenbureau's, waarmee de politie de wassende stroom kritiek op, vooral, het hardhandig optreden van de politie bij rellen trachtte te keren. Hoewel de klachten over het optreden van de politie in het begin vooral Amsterdam betroffen, kregen zij landelijke aandacht van de media en verspreidde het probleem van het slechte politie-imago zich over het hele land.

Door de unieke combinatie van ervaring op straat en het werk op het klachtenbureau was Van der Steen ervan overtuigd geraakt dat er iets structureel moest veranderen in de opleiding. Hij verliet de politie, maakte zijn studie psychologie af en ontwikkelde samen met het audiovisuele centrum van de Vrije Universiteit Amsterdam een aantal gedragsmodellen. De modellen bewerkte hij uiteindelijk tot een serie opleidingsfilms voor de politie, getiteld 'Interactie Politie/Publiek'. Binnen de modules - bijvoorbeeld 'Gedrag in Bekeuringsituaties' - werd aandacht besteed aan het voeren van een gesprek met de burger. De adspirant werd geleerd dat zowel de burger als de agent verschillende vormen van gedrag kunnen vertonen en dat de agent door middel van gesprekstechniek het gedrag van de burger kan beïnvloeden. Wanneer een agent bijvoorbeeld een burger agressief benadert, kan hij agressief gedrag terug verwachten.

De politie was (en is) een log apparaat dat zich moeilijk laat hervormen. Maar toen de druk van buitenaf, vanuit de samenleving, aanhield, was de tijd rijp voor nieuw opleidingsmateriaal. De films van Van der Steen kwamen precies op het moment dat er binnen de organisatie van de politie aan een hervorming van de primaire opleiding (HPO) werd gewerkt. De hervorming, die aan het begin van de jaren tachtig werd doorgevoerd, bestond vooral uit aandacht voor het opdoen van praktijkervaring, voordat de agent de straat op ging. Er zou geoefend worden met een rollenspel, waarin het optreden van politie en burger werd gesimuleerd. De 'Methode Van der Steen' vormde op dat punt bij uitstek het lesmateriaal. In politieopleidingscentrum De Cloese te Lochem werd in de nieuwbouw eind jaren zeventig een 'praktijkstraat' gebouwd. Ook de scholen in Leusden, Heerlen en Amsterdam kregen de beschikking over een simulatieruimte. De ruimte bestaat uit een straat, supermarkt, politiekantoor en enkele huiskamers, waarin de omgang met het publiek tijdens de opleiding kan worden geoefend. De activiteiten van de aspiranten worden geregistreerd door camera's en naderhand besproken. Nog altijd werken de adspiranten oefeningen af in deze ruimte.

Piet den Ambtman doceerde vanaf 1971 aan de politieschool te Lochem en maakte de veranderingen in de opleiding als docent mee. Volgens Den Ambtman waren de films zeer confronterend voor de agenten in opleiding. Het was voor het eerst dat de agenten de gevolgen van hun verschillende handelswijzen te zien kregen en dat wekte nogal wat beroering Den Ambtman verzucht: 'Goh, had ik maar zo'n opleiding gehad'.

Tekst en reportage: Niels Cornelissen en Rob Bruins Slot

BEELDEN

De archiefbeelden die in de reportage werden vertoond zijn afkomstig uit de serie interactie politie/publiek, gemaakt door de Vrije Universiteit in Amsterdam in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken.