Het avontuur van de radiopiraten

De radiopiraten worden steeds ambitieuzer en professioneler. Hofstad Radio, vanaf begin jaren ’80 in de lucht, presenteert zich als een volwaardige zender met lokaal nieuws en talenten als Jeroen van Inkel. Naarmate de ambities groeien en de zenders commerciëler worden, neemt de jacht van de Radio Controle Dienst toe. John Roth en Cor Moerman, opsporingsambtenaren van de RCD, erkennen dat het beleid in de loop van de jaren ’80 steeds harder wordt.

De ene inval volgt op de andere, apparatuur wordt in beslag genomen, er worden hoge boetes uitgedeeld. Als uiteindelijk de wet zodanig wordt gewijzigd dat illegaal zenden een misdrijf wordt en je er zelfs voor in de gevangenis kan belanden, is de rek er bij de meeste piraten uit. Maar het is niet alleen de wet en de RCD die de piraten eind '80 de nek omdraaien: Hilversum ziet in dat er behoefte is aan lokale zenders en dus komen er lokale omroepen met een officiële status. Het avontuur en het improviseren is daarmee, zoals Jeroen van Inkel opmerkt, helaas voorbij.

Op 31 augustus 1974 viel het doek voor populaire zeezenders als Radio Veronica en Radio Noordzee. Op 1 september om middernacht werd namelijk de anti-zeezenderwet van kracht, die het de radiostations verbood om nog langer radio- of tv-uitzendingen te maken. Maar hun erfenis was groot; ze waren erin geslaagd het saaie Nederlandse radiolandschap behoorlijk overhoop te gooien.

Radio Veronica
Geïnspireerd door een Deens radiostation werd in 1959 besloten om in Nederland uitzendingen te verzorgen vanaf een boot op de Noordzee. Dit gebeurde onder de naam Vrije Radio Omroep Nederland (VRON), al gauw ‘Veronica’ genoemd. Er werd een schip aangekocht, waarna op 17 mei 1960 de eerste radio-uitzending vanaf zee volgde. De jaren erop vestigde de zeezender met vallen en opstaan een naam bij de luisteraars.

Radio Veronica was vooral populair bij jongeren, vooral omdat ze ook popmuziek uitzond en vanaf 1965 hitlijsten verzorgde, zoals de legendarische Veronica Top 40. De zeezender was ook op andere fronten vernieuwend: ze introduceerde commerciële radio, jingles, de Alarmschijf en horizontale programmering. Ook Veronica’s drive-in shows waren uniek: luisteraars konden de populaire Veronica-dj’s in levende lijve bewonderen. Bekende voorbeelden uit die periode waren Rob Out, Tineke de Nooij, Lex Harding en Chiel Montagne. 

Concurrentie
Vanaf 1964 zonden ook het engelstalige  Radio Caroline en Radio London vanaf de Noordzee uit. Ook in het Nederlands kreeg Radio Veronica gevolg in de vorm van o.a. Radio Noordzee, Radio Atlantis en Radio Caroline die in de jaren zeventig uit gingen zenden. De groei van het aantal zeezenders leverde de nodige concurrentie op. Zo poogde Radio Veronica in mei 1971 tevergeefs om Radio Noordzee uit de ether te blazen, door een bomaanslag te plegen op het zendschip van de concurrent.

Wet
Ook vanuit de politiek kwam tegenwerking. Omdat de zeezenders een bedreiging vormden voor het Nederlandse omroepbestel zochten Nederlandse politici naar manieren om de uitzendingen vanaf internationale wateren te verbieden. Dat lukte uiteindelijk dankzij ratificatie van het Verdrag van Straatsburg, dat medewerking aan radio- en/of TV-uitzendingen vanaf vaar- en vliegtuigen in internationale wateren verbood. Na het aannemen van deze ‘anti-zeezenderwet' kon de overheid maatregelen treffen tegen de populaire zeezenders.

In dezelfde periode startte Radio Veronica een ledenwerfcampagne, om een legale status als commerciële omroep te verkrijgen. Hierin slaagde men in 1976, door een motie in de Tweede Kamer. Hierdoor kon de voormalige zeezender als Veronica Omroep Organisatie toe treden tot het eerder door haar zo verfoeide Nederlandse omroepbestel.

Populair item in de uitzendingen van radiopiraten was de bingo. Researcher Hasan Evrengün sprak met de beruchte Haagse radiopiraat Hannes de Neus over zijn wekelijkse bingo.

“Radio Klimop is er niet voor de commercie maar voor de Hagenezen.” Zo omschrijft presentator Hannes Massing zijn eigen piratenzender, Radio Klimop. Een praatje en een plaatje, een lolletje en geintje, maar ook aandacht voor de eenzamen, de ouderen en zieken. “Gewoon het echte contact met de mensen, en niet per se radiootje spelen zoals de anderen dat deden. Wij draaiden ‘De afgekeurde woning’ van Johnny Jordaan, want we woonden allemaal in zo’n huis.”

Daarmee onderscheidde Hannes zich van de gemiddelde zenders die vooral muziek op band uitzonden. Thuis aan het Koningsplein in Den Haag zat hij live achter de microfoon in zijn studio, vaak met een slok op. Zijn zoon, ‘de slome’, deed de techniek. En vaste prik op zondag de bingo. Deelnemers konden voor een vijf piek contant de kaarten kopen aan huis. Hannes: “Van de opbrengst ging een hoop geld naar het goede doel. Rolstoelen voor gehandicapten, knuffels voor kinderen in ziekenhuizen. En Hannes kreeg natuurlijk ook nog wat.”

Radio Klimop kan in de jaren ’70 en ’80 rekenen op een vaste schare luisteraars die voor hem in de bres springen als de nood aan de man is. Zoals die ene keer dat hij hoorde dat de politie onderweg was om de zendapparatuur (weer eens) in beslag te nemen. Hannes: “Ik heb toen een oproep gedaan aan de luisteraars en binnen een mum van tijd stond het plein vol met mensen. De politie kwam naar me toe en zei: ‘Als jij er voor zorgt dat die mensen weg gaan laten wij de boel hier staan.’ Toen heb ik de luidspreker voor het raam gezet en de mensen gevraagd weg te gaan. Even later was iedereen weg en lag het plein bezaaid met sigarettenpeuken.”

Tot 1985 blijft Hannes illegaal in de ether. In de tussentijd heeft hij dan al eens drie weken in de Koepelgevangenis van Breda doorgebracht. En meerdere boetes moeten betalen. Zijn droom om van Klimop een legale lokale zender te maken komt helaas niet uit. De gemeente Den Haag gaat niet in op zijn verzoek. Als zijn zoon in dat jaar omkomt bij een auto-ongeluk vindt hij het welletjes geweest.

Toen radio-dj Willem van Kooten, alias Joost den Draaijer, in 1964 naar de Verenigde Staten reisde raakte hij geïnspireerd door de manier waarop er daar commerciële radio gemaakt werd. Bij terugkomst in Nederland had hij een concept op zak, waarmee hij de directie van Radio Veronica ervan wist te overtuigen dat de zeezender een eigen hitparade nodig had. Zo konden er volgens hem nog meer luisteraars getrokken worden. Dit was het begin van een hitparade die jarenlang toonaangevend zou zijn en ook nu nog wekelijks vele luisteraars trekt: de Top-40 was geboren!

Op zaterdag 2 januari 1965 was de hitlijst voor het eerst te beluisteren. Die heette toen nog Nederlandse Hitparade. De veertig populairste platen van die week werden uitgezonden door Radio Veronica. De presentatie lag in handen van Den Draaijer zelf. In de eerste uitzending waren zowel The Beatles als The Rolling Stones bijzonder goed vertegenwoordig, elk met maar liefst drie nummers. I Feel Fine van The Beatles voerde de lijst aan. 

Vanaf mei 1966 ging de nieuwe hitparade verder als Veronica Top-40. Den Draaijer bleef de lijst tot 1969 presenteren. Daarna nam Jan van Veen het stokje over. Den Draaijer ging namelijk naar Hilversum 3, om daar de presentatie van een concurrerende lijst op zich te nemen. De Top-40 werd al snel een vast ritueel in menig Nederlandse huiskamer en werd daarom ook wel gekscherend ‘De nationale Zaterdagmiddaggebeurtenis’ genoemd.

Toen Radio Veronica in 1974 vanwege de anti-zeezenderwet moest stoppen met uitzenden, dreigde er ook een eind te komen aan de Top-40. Maar gelukkig was vlak daarvoor de stichting Nederlandse Top-40 opgericht. Deze stichting wilde het voortbestaan van de lijst garanderen en dat lukte. Na een aantal omzwervingen kwam de Top-40, via onder andere de TROS en Hilversum 2, weer bij Veronica terecht. De voormalige zeezender ging vanaf dat jaar namelijk verder als de Veronica Omroep Organisatie en werd onderdeel van de Publieke Omroep. De Top-40 was opnieuw een vast onderdeel van de programmering.  

In 1993 kwam de hitparade opnieuw in zwaar weer terecht toen Buma/Stemra in samenwerking met de Publieke Omroep en de platenindustrie een nieuwe hitlijst wilde lanceren: de Mega Top 50. De Stichting Nederlandse Top-40 dwong Veronica echter tot het uitdienen van het contract, waardoor de lijst nog tot eind 1993 te beluisteren was via Hilversum 3.

Omdat zowel de platenindustrie als de Publieke Omroep achter de Mega Top 50 stonden, moesten er daarna nieuwe sponsoren gezocht worden. De Top-40 verhuisde naar het commerciële Radio 538. Mooier kon niet: Radio 538 is genoemd naar de golflengte waarop Veronica als zeezender uitzond. 

Naast de uitzendingen op de radio werd de Top 40 vanaf 1976 ook op televisie uitgezonden. Lex Harding presenteerde in eerste instantie een vier minuten durend programma waarin kort verteld werd wat die week de populairste nummers waren. Dit werd later een langer programma, waarin ook studio-optredens en videoclips voorbij kwamen.

De Top-40 heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse muziekwereld. Sinds 1965 meldt de lijst, op basis van airplay, de verkoop van singles en sinds 2005 ook legale downloads, wat de populairste hits van dat moment zijn. Het populaire gedrukte exemplaar was jarenlang verkrijgbaar bij de platenwinkel en vormt voor menigeen die opgroeide in de jaren ’70 of ’80 een dierbare jeugdherinnering.

Op 3 juli 1977 vierde de radiopiratenzender Radio Centraal Den Haag het 12 ½ jarig bestaan van de Top-40 door de allereerste lijst nogmaals uit te zenden. Deze uitzending is hier te beluisteren. Geniet nog één keer van hits van toen en let vooral ook op de opvallende jingles tussendoor.