De 101 Russen van Kamp Amersfoort

De 101 Sovjetsoldaten liggen begraven op het Russische Ereveld in Leusden, een paar kilometer onder Amersfoort. Ze liggen daar niet alleen. In totaal zijn 865 oorlogsslachtoffers uit de voormalige Sovjet-Unie begraven op het ereveld. Waar kwamen deze honderden andere Russen vandaan? Zij waren vrijwel allemaal soldaten in het Rode Leger, maar wat is hun verhaal?

Krijgsgevangenen
Daarvoor moeten we terug naar 22 juni 1941. Op die dag breekt nazi-Duitsland het niet-aanvalsverdrag met de Sovjet-Unie. Met meer dan vier miljoen soldaten, 3600 tanks en meer dan 4000 vliegtuigen verrast Hitler het Rode Leger op drie fronten tegelijkertijd. 

Het Duitse leger verovert in een razend tempo terrein, nog geen half jaar na de inval staan de Duitsers voor Moskou en Leningrad. Onderweg maken de Duitsers ruim vijf miljoen krijgsgevangenen onder de soldaten en de bevolking. Een groot deel gaat per trein naar Duitsland waar ze als dwangarbeider worden uitgebuit.

De Russen van Amersfoort belanden bijna allemaal in het Ruhrgebied, onder meer in de kampen Stalag VI A in Hemer en Stalag VI K in Stukenbrock. De omstandigheden zijn onmenselijk. Vanuit de nazi-ideologie zijn de Slavische krijgsgevangenen Untermenschen waardoor hun positie slechter dan slecht is. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Nederlandse dwangarbeiders moeten de Russische krijgsgevangenen "zum Tot arbeiten".

Zij die het niet overleefden
Van de in totaal ruim vijf miljoen Russische krijgsgevangen blijft nog niet de helft in leven. Wrang is dat veel Sovjetsoldaten die begraven liggen bij Amersfoort in leven weten te blijven tot de laatste dagen van de oorlog. Ze sterven vlak voor of in de weken na de bevrijding.

Tuberculose is de belangrijkste doodsoorzaak. De ziekte waart al jaren door de kampbarakken in Duitsland. Het Amerikaanse leger neemt de Russische krijgsgevangenen nog op in Duitse ziekenhuizen, maar voor de Russen van Amersfoort is het tevergeefs.

Als laatste eerbetoon aan hun bondgenoten willen de Amerikanen voorkomen dat de laatste rustplaats van de Sovjetsoldaten op vijandelijk grondgebied is. Daarom kiezen ze voor de dichtstbijzijnde begraafplaats over de grens: het Limburgse Margraten. Daar krijgen de Russen een plek naast de gevallen Amerikaanse soldaten.

Opnieuw begraven
Twee jaar na de bevrijding besluiten de Amerikanen dat de lichamen van de Russen toch ook in Margraten niet op hun plek zijn. Het zou een begraafplaats voor uitsluitend Amerikaanse soldaten moeten zijn. Voor alle niet-Amerikaanse doden moet Nederland een andere plek zoeken.

De voorkeur gaat uit naar de plek waar ook de 101 Russen van Kamp Amersfoort begraven liggen. Hier krijgen alle Russische slachtoffers in Nederland een eigen begraafplaats. De officiële opening van het Russische Ereveld in Leusden is op 18 november 1948. Het Polygoonjournaal is hierbij aanwezig: “Nederland zal het als een eer beschouwen ook deze graven met toewijding te verzorgen.”

Vergeten
Ondanks dit voornemen raken de Russische oorlogsgraven in de vergetelheid. Nabestaanden van de Sovjetsoldaten weten bovendien niet dat hun zonen, mannen, broers en vaders op deze plek in Nederland zijn begraven.

Tot juni 1998. Dan trekt de 22-jarige student Remco Reiding zich het lot aan van de Russen in Amersfoort. Hij begint aan een zoektocht naar de identiteit van de slachtoffers en de nabestaanden. Na twee jaar onderzoek, vindt hij de eerste achtergebleven families. In 2012 vertelt hij aan de NCRV wat het voor hem betekent dat hij na al die jaren de weduwes, broers, zussen, kinderen en kleinkinderen kan vertellen waar hun familieleden zijn begraven.

Stichting Russisch Ereveld
In 2010 richt Reiding met een paar anderen de Stichting Russisch Ereveld op om te verzekeren dat de zoektocht blijft doorgaan. Inmiddels zijn 199 families opgespoord en bekommeren meer dan 400 mensen zich nu om een Sovjetsoldaat via grafadoptie. Met het geld betaalt de stichting het onderzoek en het eventuele grafbezoek voor nabestaanden.

U kunt bijdragen aan de zoektocht of het in leven houden van de herinnering aan deze soldaten door een graf te adopteren via deze stichting.