De vele gezichten van Mata Hari

Een mooie avond in maart 2017 op de Keizersgracht in Amsterdam. De lente kondigt zich al aan, mensen lopen verwachtingsvol het gebouw van veilinghuis De Zwaan binnen. Dit is waarschijnlijk de laatste veiling met louter spullen die ooit hoorden bij de legendarische Mata Hari ofwel Margaretha Zelle.

Huwelijk
De stukken zijn afkomstig van haar schoonfamilie, meer precies van de kleindochter van de derde vrouw van de man met wie Margaretha in 1895 trouwt, Rudolf MacLeod.

Voor KNIL-officier MacLeod is het zijn eerste huwelijk en er worden twee kinderen geboren, zoon Norman John en dochter Louise Jeanne, roepnaam Non. De kleine John sterft als tweejarige in Indië, de oorzaak wordt nooit opgehelderd. Het toch al slechte huwelijk van zijn ouders gaat hierna nog verder bergafwaarts. 

Dochter Non
Als Margaretha en Rudolf in 1902 voorgoed in Nederland gaan wonen, volgt al snel een scheiding van tafel en bed. Dochter Non gaat bij haar vader te wonen. Moeder Margaretha heeft geen eigen inkomsten om haar dochter te onderhouden, hoe graag ze dat ook wil. En uiteindelijk kiest ze in 1904 voor een eigen toekomst in Parijs.

Ze beseft dat ze haar dochter vermoedelijk nooit meer zal zien. Eenmaal getransformeerd naar Mata Hari, zal Margaretha haar dochter inderdaad niet meer ontmoeten, daar zorgt de familie MacLeod wel voor.

Broche en brieven
De ultieme poging van Margaretha om nog contact te leggen met dochter Non, wordt het duurste stuk dat op de veiling in 2017 onder de hamer komt. Het gaat om een broche die ze ooit van haar man kreeg, samen met brieven van een Duitse officier aan wie ze, na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, vraagt deze broche aan haar dochter te geven. Zo heeft Non tenminste een aandenken aan haar moeder is de gedachte.

De broche bereikt dochter Non nooit meer. Zij sterft in 1919 in haar slaap, op 21-jarige leeftijd. Net als bij haar broertje is de doodsoorzaak onbekend. Vader Rudolf MacLeod, inmiddels voor de derde keer getrouwd, wordt in 1923 door de Duitse officier benaderd: is hij de vroegere echtgenoot van Mata Hari en zo ja, wil hij dan een pakketje in ontvangst nemen?  

De hoogste bieder
En zo komen, 94 jaar later, broche en brieven uiteindelijk terecht bij een hoogste bieder, die er 4.300 euro voor over heeft. Op de veiling is die bieder nog anoniem – speculaties zijn niet van de lucht. Maar broche en brieven liggen inmiddels in het Fries Museum.

45.000 euro
Er zijn meer zaken die behoorlijk wat opbrengen. Een eenvoudig kartonnen visitekaartje gaat weg voor 625 euro. Gelukkige nieuwe eigenaar is restaurant Mata Hari in Amsterdam. Dat koopt ook een van de menukaarten die door Margaretha Zelle persoonlijk zijn ondertekend. 

Er wordt niet alleen vanuit de zaal geboden, via de telefoon en internet zijn er bieders uit landen als Italië en Frankrijk. Verzamelaar Jan Brugman is op de avond van de veiling op vakantie, anders had hij vast een poging gewaagd, zo vertelt hij later. De totale opbrengst is ruim 45.000 euro, veilinghuis De Zwaan is tevreden.

Calista Carradine spreekt voor het interview met Andere Tijden het liefste af in Pink Satellite, een opnamestudio in de Mojave woestijn ten oosten van Los Angeles. Ze is bezig met de geluidsmix van muziek die ze heeft gecomponeerd voor een documentaire over Robert Loveless, een Amerikaan beroemd om zijn handgemaakte messen.

Mata Hari
Praten met Calista over de opnames voor de Mata Hari film in Nederland in 1979 is ook herinneringen ophalen aan een tijd die voor haar nog zonder veel zorgen was, vrolijk op stap met haar vader. Als zestienjarige zijn alle indrukken nieuw, is Nederland o zo lieflijk, klein en pittoresk, en alle mensen zijn aardig. 

De rol van Mata Hari is voor de puber die ze dan nog is vooral aantrekkelijk vanwege het beeld van de exotische danseres. Calista is van jongs af dol op dansen en dat is te zien. Als we filmen in Pappy & Harriet’s in het westernstadje Pioneertown, dan zoekt ze ook spontaan de dansvloer op. Het is een tamelijk afgelegen plek in de Mojave woestijn, het domein van hippies en beatniks, zoals Calista zichzelf en haar vaders generatie omschrijft. 

Golden Globe
Calista Carradine kreeg zelf in 1986 een Golden Globe, maar ze is veel meer dan actrice. Ze zingt, ze componeert, ze danst, ze had een eigen talkshow, ze beklimt rotsen in Joshua Tree National Park. Het is allemaal te zien op YouTube en Calista houdt zo de eer van de familienaam hoog. 

Dood David Carradine
Grootvader John Carradine was onder meer een beroemde vertolker van Shakespeare rollen. Haar vader David werd in de jaren zeventig populair met zijn Kung Fu televisieserie en acteerde onder meer met zijn twee broers in de western The Long Riders in 1980. Kill Bill uit 2003 bracht hem nieuwe roem.

Zijn plotselinge dood in 2009 deed veel stof opwaaien. Mede daarom roept de nooit afgemaakte Mata Hari film bij Calista de nodige emoties op. Het was een droomproject van haar vader en zal voor eeuwig een droom blijven.

De verzamelwoede begon ooit met een winkeltje in Leeuwarden vol filmaffiches, maar inmiddels heeft Jan Brugman een huis vol met verwijzingen naar Mata Hari. Hij heeft bijna een dagtaak aan het speuren op internet naar spullen die verband houden met het leven van Margaretha Zelle – en dat zijn er heel veel.

Standbeeld
Jan Brugman windt zich verder regelmatig op over het beleid van de stad Leeuwarden waar het gaat om Mata Hari. Aan het beeldje dat er nu staat wil hij geen woorden vuil maken. Waarom komt er niet eens een behoorlijk standbeeld? Brugman heeft er zelf verschillende ontwerpen voor gemaakt en probeert via crowdfunding geld te krijgen voor zijn meest recente ontwerp.

Mysteries
Zijn obsessie met Mata Hari leidt ook tot allerlei theorieën, zoals een illegaal derde kind van Margaretha Zelle, wiens bestaan hij tot nu toe vergeefs probeert te bewijzen.

Hij discussieert met anderen ook over foto’s en filmfragmenten die af en toe opduiken en waarvan wordt beweerd dat Mata Hari daar te zien is. Vaak zijn het korrelige beelden uit het begin van de 20ste eeuw en valt er eindeloos over te delibereren. Want is de dame die in deze compilatiefilm in een auto stapt nou Mata Hari of niet? (vanaf 15.29)

Kenners zeggen dat dit het Parijse model Luce Saphir is, want zo staat het genoteerd in het oorspronkelijke archief. Maar de administratie van oude filmarchieven is niet erg betrouwbaar, dus helemaal uitgesloten is het niet dat deze vrouw toch Margaretha Zelle is. Zij heeft tenslotte ook geposeerd voor diverse modebladen.

Mysteries, mysteries, het leven van Mata Hari was er vol van. Meepraten over haar leven kan op de Facebook groep The International Mata Hari Appreciation Society. 

Tijdens het filmen van het gesprek met Jan Brugman gaat de bel: de postbode staat voor de deur, met een pakje. Het komt uit Spanje. "O ja", zegt Brugman, "daar had ik geloof ik wat besteld. Het is alweer weken geleden, ik heb geen idee meer wat het is".  Hij pakt het uit, voor onze camera.