Meer geschiedenis? Kijk op NPOKennis.nl
↳ Enter om te zoeken
8 september 2013

Parel aan de Noordzee

De parel aan de Noordzee
Bekijk Video
30 min

Bouwval

Zo vervallen als de Pier van Scheveningen er nu bij ligt, zo vervallen zijn de oude hotels in Scheveningen begin jaren ‘70. De zandstenen zuilen van het Kurhaus zijn totaal verweerd. Bij belangrijk bezoek wordt de sleetse rode loper van het hotel met rode verf bijgewerkt. Het naastgelegen Palace Hotel is van oudsher luxer en chiquer. Maar het Palace Hotel is al in 1965 gesloten en dient als kantoorruimte. In 1970 gaat ook het Grand Hotel dicht, weer een groot en luxe hotel. Het Savoy hotel gaat dicht, het Rauch, Hotel des Galeries, allemaal dicht. In 1972 sluit ook het Kurhaus. Alleen de Kurzaal kan nog voor voorstellingen en concerten worden gebruikt. De ramen van de gesloten hotels zijn afgeplakt met krantenpapier. Er breekt veelvuldig brand uit. Het Kurhaus wordt beschermd met prikkeldraad en bewakingshonden.

Hotel des Galeries
Hotel des Galeries © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Glorietijd

Het is moeilijk voor te stellen dat het hier elke zomer wemelde van rijke families, Duitse adel en industriëlen. Vanaf het terras van het Kurhaus flaneerden ze over de oude pier, het Wandelhoofd Wilhelmina, dat in het verlengde van het Kurhaus ligt. De families logeerden soms de hele zomer in de luxe hotels. ’s Avonds bood Scheveningen een keur aan topartiesten en orkesten. Het Holland Festival is niet voor niets begonnen in Scheveningen. Dáár gebeurde het. Iedere zomer weer.

Het Kurhaus in Scheveningen, 1900
Het Kurhaus in Scheveningen, 1900

Atlantikwal

In de Tweede Wereldoorlog heeft Scheveningen zwaar te lijden door de aanleg van de Atlantikwal, de verdedigingslinie die de Duitsers aanbrengen langs de kust. In 1942 brandt de pier af. Scheveningen leeft na de oorlog korte tijd op. Er wordt ook weer een nieuwe Pier gebouwd, die in 1961 feestelijk wordt geopend.

Reinder Zwolsman
Reinder Zwolsman

Zwolsman

De Pier en vrijwel alle horeca zijn in handen van de Exploitatie Maatschappij Scheveningen (EMS). Begin jaren ’60 valt de EMS in handen van één van de eerste projectontwikkelaars van Nederland: Reinder Zwolsman. Zwolsman heeft als aannemer veel geld verdiend in de woningbouw na de oorlog en is met zijn bouwbedrijf verantwoordelijk voor de bouw van de Pier. Zwolsman is ook speculant. In tal van steden koopt hij al dan niet verkrotte panden op, presenteert bouwplannen en verkoopt het project met winst door aan investeerders. Ook voor Scheveningen heeft Zwolsman plannen.

Luchtfoto Kurhaus
Luchtfoto Kurhaus, 1920 © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Slopen en bouwen

De hotels in Scheveningen hebben duidelijk een investering nodig. Het toerisme verandert. Rijke hotelgasten gaan naar het buitenland, dagjesmensen komen er voor in de plaats. Zwolsman wil een badplaats die ook buiten de zomer aantrekkelijk kan zijn. Uit tekeningen van 1964 blijkt Zwolsman de bebouwing rond het Kurhaus te willen slopen en vervangen met kantoortorens en dure luxe appartementen.

Sloop Kurhaus
© Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Conflicten

Zwolsman heeft echter een groeiend aantal conflicten met de gemeente Den Haag over onder andere nieuw overeen te komen erfpachtvoorwaarden. De grond onder de hotels is van de gemeente, de opstal is van Zwolsman. Maar als de erfpacht afloopt en er is geen nieuw contract afgesloten, zou de opstal van Zwolsman gratis aan de gemeente vervallen. De gemeente wil graag dat Zwolsman wat doet tegen de verloedering, maar zolang hij niet weet wat de erfpachtvoorwaarden worden, kan hij zijn plannen niet omzetten in investeringen. Hij zou immers eenvoudig alles kwijt kunnen raken.

Zwolsman lijkt zich een beetje vertild te hebben aan de hoeveelheid projecten die hij heeft aangekocht en komt steeds meer in financiële problemen. De gemeente Den Haag wil van hem af. Zwolsman heeft teveel panden in Den Haag in bezit waar niets mee gebeurt. Panden verkrotten, vliegen in brand. Ook in Scheveningen.

Bredero

De financiële nood bij Zwolsman en de EMS wordt zo hoog dat ook het Kurhaus niet meer te exploiteren valt en het hotel op slot gaat in 1972. Of het gebouw nog gerenoveerd kan worden is sterk de vraag. Zwolsman geeft het op en vertrekt uit Scheveningen. De hele boedel gaat over naar Bredero, bekend van de bouw van Hoog Catharijne.

In zijn plan is Bredero bereid het Kurhaus te behouden, maar het blijft nog jaren onzeker of dat ook gaat lukken. Uiteindelijk is renovatie mogelijk, waarbij alleen het centrale gedeelte van het hotel behouden blijft en de zijvleugels worden gesloopt en herbouwd. De kosten lopen op tot boven de 100 miljoen gulden, voornamelijk betaald door het rijk en lokale overheden.

Kurhaus, 2008
Kurhaus, 2008

Volgebouwd

De transformatie van Scheveningen heeft wel een prijs. Het iconische Kurhaus wordt gespaard, maar de andere historische gebouwen gaan één voor één tegen de vlakte. Het gebied rondom het Kurhaus wordt met hoge dichtheid volgebouwd met appartementen, geheel volgens het bestemmingsplan van de Haagse Gemeenteraad. De raadsleden zijn al lang blij dat ze het Kurhaus gered hebben, maar dat moet natuurlijk worden terugverdiend.

Permanente bewoning lijkt het antwoord op het veranderende toerisme waar Scheveningen al sinds begin jaren ’60 mee kampt. Raadslid Hanneke Gelderblom (D66): “Het spijtige is natuurlijk dat de gemeente Bredero niet gedwongen heeft om een echt Schéveningen te gaan bouwen. Hoog Catherijne aan Zee was ook goed.”

Regie: Matthijs Cats
Research: Rob Bruins Slot, Maarten Blokzijl

Uitzending: zo 8 sept 2013, 21.20 uur, Ned 2.
Herhaling: za 23 juli 2016, 21.20 uur, NPO 2.
Herhaling: wo 27 juli 2016, 13.25 uur, NPO 2.

Geïnterviewden Bronnen
  • Gerard van der Veen
    Gerard van der Veen

    Oud hoteldirecteur en oud medewerker Exploitatiemaatschappij Scheveningen (EMS)

  • Hanneke Gelderblom Lankhout
    Hanneke Gelderblom-Lankhout

    Oud lid gemeenteraad (D66)

  • Jan van Doorn
    Jan van Doorn

    Bredero Bouwbedrijf

  • Paul van Vliet
    Paul van Vliet

    Cabaretier

  • Tim Verlaan
    Tim Verlaan

    Historicus

  • Wim Sassen
    Wim Sassen

    Oud-ondernemer

  • Het Kurhaus van badhuis tot levend monument

    Mr. A. Adema Zijlstra, Het Kurhaus van badhuis tot levend monument: Een kroniek van 160 jaren (Den Haag 1979).

  • Vaarwel Scheveningen!

    Mr. A. Adema Zijlstra, Vaarwel Scheveningen! Bonte herinneringen aan een badplaats (Leiden 1974).

     

  • Scheveningen wordt mondain

    Paul Crefcoeur, Scheveningen wordt mondain: 125 jaar Kurhaus, kroonjuweel van de Maatschappij Zeebad Scheveningen (Muzee Scheveningen 2010).

  • De Pier van Scheveningen

    Mariet Herlé, De Pier van Scheveningen (De Nieuwe Haagsche, Voorburg).

  • Tijdelijk Verblijf

    Documentaire: Tijdelijk Verblijf. Scheveningen: tragische vergissing of hernieuwd icoon? (BNA Kring Haaglanden 2007).

Vragen?

Heeft u vragen, ideeën of opmerkingen?

Neem dan contact op met de redactie: