Spektakel rond het Koninkrijk

Carel Briels organiseerde vanaf eind jaren veertig talrijke massaspektakels. Een van de bekendste is ongetwijfeld het kroningsfeest van Juliana in 1948 in Amsterdam. Zoon Rutger Briels vertelt: “Het waren grote manifestaties. Daar kwamen duizenden mensen voor naar het stadion. Er was nog geen TV en de mensen vonden het prachtig om zulk soort dingen te zien.”

Carel Briels was een man van plannen, connecties en doorzettingsvermogen. Zoon Rutger:” Ik ken weinig mensen die zo charismatisch waren. Als hij ergens binnenkwam was hij direct het middelpunt. Ze noemden hem een hele bijzondere, luidruchtige, goedhartige, warmbloedige Bourgondiër.”

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog ontstond gaandeweg ambivalente houding ten aanzien van herdenkingen. Nederland zou al moeite hebben met de herdenking van 4 en 5 mei. Het organiserend Nationaal Comité Herdenking 1813-1963 was zich hier terdege van bewust. Het accent van de herdenking moest daarom op de toekomst komen te liggen met thema’s als de Jeugd en Europa, want: ‘De herdenking spreekt de meesten van ons niet totaal niet aan, omdat het een gebeurtenis betreft die wij alleen uit de geschiedenis kennen’, aldus de voorzitter van het Nationaal Comité, prinses Beatrix.

Piet Wackie Eysten was met zijn 23 jaar het jongste lid van het Nationaal Comité, dat verder voornamelijk uit oudere hoogwaardigheidsbekleders bestond. Wackie Eysten: ‘Bij herhaling is er op aangedrongen dat het geen verjaardagsfeestje moest worden. We moesten stilstaan bij het verleden maar vooral vooruitkijken. Het ging om de plaats van Nederland in Europa en de wereld.’

Het was niet de bedoeling dat het Comité zelf van bovenaf de zaken zou gaan regelen, zegt Wackie Eysten. ‘Het was onze taak om particuliere initiatieven te ondersteunen. Dat heeft achteraf een beetje de indruk gewekt dat ons Comité niet veel uitvoerde.‘
Een van die initiatieven die (aanvankelijk) wordt ondersteund is afkomstig van Briels: de Slag bij Waterloo, een manifestatie in het Nijmeegse Goffertpark. Een week lang, van 23 tot 30 augustus, zou een spektakel te zien zijn met duizenden soldaten en paarden.

Briels krijgt de gemeente Nijmegen achter zich en belooft in een week 160.000 toeschouwers. In zijn memoires uit 1980 blikt de massa-regisseur verbijsterd terug, zoals de ondertitel van zijn boek zegt. Briels: ‘Ik moet bekennen dat de opzet van ‘Waterloo’ in zijn grootsheid on-Nederlands aandeed en dat ongeloof bij de vele besprekingen om de hoek kwam kijken. ‘

Het Vrije Volk bericht op 19 februari van het plan van Briels. ‘Het krijgsrumoer is niet van de lucht: “Een duizendtal paarden en ruiters, ruim tweeduizend man voetvolk, tientallen affuiten…” Om te vervolgen met: “Nu moeten particulieren als Carel Briels doen wat ze niet laten kunnen, maar als ze een pluim van het officiële nationale comité willen krijgen, moeten ze afblijven van dat bloedige slagveld van 18 juni 1815 – een comité waarvan prinses Beatrix voorzitster is, kan het zich nu eenmaal niet veroorloven te flirten met historische kitsch vol sabelgekletter en splijtzwammen in een Europa, dat de eenheid zo broodnodig heeft.”

En daarmee wordt precies het dilemma aangesneden waarmee het spektakel van Briels en de rol van het Nationaal Comité te maken hebben. Een ouderwets spektakel dat tegelijkertijd niet politiek correct wordt geacht, beaamt Wackie Eysten: ‘Het naspelen van een grote historische veldslag paste niet in het beeld van het Nationaal Comité, dat met de herdenking juist de eenheid van Europa en de toekomst wilde benadrukken. Bovendien zaten er grote financiële risico’s aan dat hele plan. Daarom hebben we ons van dat plan een beetje gedistantieerd.’

‘Tijdens al onze werkzaamheden hadden wij amper contact met het officiële landelijke comité, noch met deszelfs voorzitster prinses Beatrix. Wij gingen met ons initiatief rustig voort, ondervonden een geweldige belangstelling en medewerking, en konden niet bevroeden dat wij schele ogen maakten bij dit officiële comité dat zelf maar één pover en fantasieloos programma had opgezet.’

Carel Briels lijkt niet onder de indruk van de kritiek die zijn Waterloo in de kranten ten deel viel. Ook maakt hij zich nog weinig zorgen over de lauwe steun vanuit het Nationale Comité. Maar de ernst van de situatie wordt hem wel duidelijk als de minister van Defensie zijn toegezegde medewerking intrekt.

Geen soldaten en paarden dus. En het Nationaal Comité besluit een maand voor aanvang dat het spektakel van Briels moet worden omgedoopt tot ‘De Tuin van Europa’. Dat is meer in de lijn van de gedachte die prinses Beatrix uitdraagt.

Voor Briels betekent het een grondige aanpassing van zijn plan. ‘Haps snaps heb ik toen nog een plaatsvervangende manifestatie bedacht en deze onder de meest ellendige omstandigheden in dat mij totaal in de steek latende Nijmegen toch tot uitvoering gebracht: ‘De Tuin van Europa’, en in die tuin sloeg mijn noodlotsuur.’

Rutger Briels, als regieassistent naaste medewerker van zijn vader, kan zich de paniekerige situatie nog goed voor de geest halen .”Ik weet dat mijn vader toen enorm geïrriteerd was en veel stress had. We zaten daar in een heel klein stoffig bureautje achter het Keizer Karelplein in Nijmegen en continu ging de telefoon en waren er besprekingen. Het was een gebrul en geschreeuw, er was gewoon paniek!”

Noodgedwongen moet Briels zijn spektakel aanpassen en maakt er een theatrale vertolking van het Congres van Wenen in 1815 van die in het Goffertstadion zal worden uitgevoerd. Daarnaast wordt er in het Goffertpark een soort Europese tuinfair gehouden waar de bezoekers producten uit Europese landen kunnen zien en kopen.

‘Op de dag van de première publiceerde De Gelderlander groot afgedrukt een foto van de eretribune, waarop slechts één toeschouwer zat met regenjas aan. Deze was bedrieglijk genoeg genomen tijdens een repetitie, maar de suggestie was duidelijk: mijn manifestatie zou een grote sof worden.’ In zijn memoires maakt Briels duidelijk wie er debet zijn aan de mislukking van zijn spektakel. De, in zijn ogen’, ‘linkse pers' en prinses Beatrix, als voorzitter van het Nationaal Comité.

De regen komt met bakken uit de hemel vallen in die laatste week van augustus. En daarmee valt het hele spektakel letterlijk in het water. Van de beloofde 160.000 bezoekers komen er die hele week misschien 5000 opdagen. Intussen beginnen de enthousiaste medewerkers te morren. Zij hebben na weken van repeteren nog geen cent gezien. Na afloop van de voorstelling gaan zij verhaal halen waarom ze nog niet uitbetaald zijn.

Briels zelf raakt nog verwikkeld in een incident waarbij hij iemand een kaakslag uitdeelt. Hij moet voor de rechter verschijnen en wordt veroordeeld tot 800 gulden boete. Het Nijmeegs comité blijft zitten met een schuld van 300.000 gulden, een poging om Den Haag te laten meebetalen blijkt vergeefs. De Slag om Waterloo wordt het ‘debacle van Nijmegen’, zoals de kranten het in die tijd noemen. Het eindigt zoals je het bij Briels verwacht: Bourgondisch en luidruchtig.

Regie: Gerda Jansen Hendriks
Research: Hasan Evrengün

Uitzending: zo 20 okt 2013, 21.20 uur, Nederland 2.

Dick Jacobs
Voetbalclub SVC ‘08
Henk Grootveld
MuZee Scheveningen
Nationaal Comité 200 jaar Koninkrijk www.200jaarkoninkrijk.nl
Stichting Cavalerie Ere-Escorte
Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam
Regionaal Archief Nijmegen

Er is voor de uitzending gebruikt gemaakt van ‘Garden of Europe’, een film die Carel Briels van het spektakel liet maken en waarvan hij hoopte dat hij die in het buitenland kon verkopen en zo zijn eigen kosten er nog enigszins uit kon halen. Voor zover ons bekend is de film nooit verkocht en is deze ‘Amerikaanse versie’ slechts één keer vertoond in een lokale bioscoop in Wijchen voor alle medewerkers aan het spektakel. Overige beelden zijn afkomstig van de NTS en actualiteitenrubrieken van VARA en KRO. De kleurenfoto’s uit Nijmegen zijn van Dick Jacobs. Krantenberichten komen uit de Koninklijke Bibliotheek. Wat betreft de viering in Scheveningen is geput uit bioscoopjournaals en voor 1963 uit een amateurkleurenfilm die in het bezit is van MuZee Scheveningen. De film Alleman van Bert Haanstra is op DVD te koop.