Nieuws: Kennedy vermoord!

In 1963 is televisie inderdaad nog een jong medium met weinig technische middelen. Redactieruimtes en uitzendstudio’s bevinden zich op verschillende locaties. “Het kwam er op neer dat je heel erg vaak, en zo snel mogelijk, op en neer croste tussen Hilversum en Bussum,” vertelt NTS-nieuwslezer Fred Emmer.

Op het enige televisienet van Nederland heeft de KRO op 22 november 1963 haar beurt om zendtijd te vullen, afgewisseld met NTS-journaals. De avond begint om half acht met een KRO-discussieprogramma voor jongeren over het thema ‘Kijken naar televisie’.

Ondertussen volgt NTS-redacteur Wibo van de Linde op de Journaalredactie, aan de Emmastraat te Hilversum, het nieuws ter voorbereiding op het NTS-journaal van acht uur. Van de Linde zit in een vrijwel afgesloten ruimte met acht telexen. Eén daarvan is de correspondentietelex, waarmee hij berichten die in Hilversum binnenkomen, aan collega’s in Bussum kan doorgeven: “Ik stond daar in die telexkamer toen het allemaal begon. De telex van UPI begon heftig te rinkelen. Toen kwam het eerste, zeg maar leadbericht: Er is een moordaanslag gepleegd op president Kennedy van de Verenigde Staten….” Het is dan 19.40 uur.

Fred Emmer is in Bussum en krijgt via de correspondentietelex van Van de Linde het bericht. Om acht uur opent Emmer het journaal als volgt: “Zojuist ontvangen wij het bericht dat er een moordaanslag is gepleegd op het leven van president John Fitzgerald Kennedy. Bijzonderheden ontbreken nog. Over de precieze toestand van de zwaargewonde president bestaat nog onzekerheid.”

Er is geen foto van Kennedy, want die ligt op de locatie in Hilversum. En ook geen telefoonverbinding met iemand in Amerika. Daarna vervolgt hij met het overig nieuws, waaronder een bericht over Prins Bernhard bij een postduivententoonstelling. Tussendoor komt hij terug op de toestand van Kennedy, waarbij enige verwarring ontstaat over de vraag of Kennedy nu wel of niet dood is. Daarna verschijnt in beeld de tekst “Even geduld A.U.B.”

Wibo van de Linde: ”Er kwamen natuurlijk ook geruchten via de telex binnen, die heb ik ook als geruchten doorgegeven (…) Uit bronnen om Kennedy heen werd gezegd dat hij waarschijnlijk dood was. Dat geef je door. En daarom is het ook belangrijk dat je vervolgens doorgeeft dat hij misschien nog in leven is.” Emmer besluit het Journaal met de woorden dat Kennedy nog niet dood is."

De KRO neemt over. Hoe moeten zij inspelen op de actualiteit? De aflevering van Brandpunt staat al op film, dat kan niet veranderd worden. Richard Schoonhoven, destijds hoofdredacteur van KRO’s Brandpunt: “We hadden ongelooflijk weinig. Ik zat in Studio Irene, een beetje een isoleercel in plaats van een communicatiecentrum. Er was geen telex bij ons en er was één telefoon. Bij de portier. Er was geen radio. We hebben een radiootje geleend om naar het nieuws te kunnen luisteren. De techniek was nog uit het stenen tijdperk.”

Eerst volgt een verslag over het Concilie in Rome, dan begint Brandpunt. Gelukkig zit buitenlandcommentator Henk Neuman in de studio die ter plekke een verhaal over Kennedy improviseert. Daarna gaat het programma verder als gepland. Van de Linde: “En dan komt via de telex (om 20.35) bij mij binnen: President Kennedy is dood. Punt. Reuter meldt….en dat is de tweede bron. Toen was het zeker.”

Halverwege de Brandpuntuitzending meldt de presentator dat JFK is overleden. Ondanks de ernst van het bericht gaat de programmering verder als gepland. Een reportage over insectenbestrijdingsmiddelen en een verslag van een sportevenement in Ahoy volgt. De KRO-leiding besluit om de Westernserie Bonanza en het amusementsprogramma van Jos van der Valk niet meer uit te zenden. Er volgt een documentaire over ontwikkelingshulp in India, afgewisseld met het bord PAUZE.

Het leed is dan al geschied. Dat levert veel boze brieven op van kijkers bij de KRO-televisie. “Het was toch een kleine moeite geweest om het programma direct stop te zetten en gewijde muziek ten gehore te brengen, dit is een zwarte bladzijde in de KRO-tv.” Of: “Ongehoord!” En: “Een ongeëvenaard gebrek aan goede smaak en fatsoen bij het aanpassen van uw programma: foei!"

Richard Schoonhoven beschouwt de avond van de Kennedy-moord als één van de littekens in zijn journalistieke carrière: “De journalistiek was nog niet geworteld in de televisie, noch bij de omroepen, noch bij de toenmalige NTS. Televisie was een marginaal verschijnsel. Televisie stond voor amusement en nog helemaal niet voor nieuwsvoorziening.”

Radiomaker Tom Pauka van de VARA, bevestigt dat: “Televisie was nog niet geschikt om plotselinge evenementen op een goede manier te behandelen. Als je wilde weten wat er speelde, dan ging je niet naar de televisie kijken, maar naar de radio luisteren, dat was de informatiebron met het laatste nieuws. Het radiobedrijf was al oud en goed op elkaar ingespeeld. Het was echt professioneel. De kneusjes zaten bij de televisie. Wij konden, waar we ter wereld ook zaten, doen wat we wilden, bij televisie had je hele zwermen mensen nodig, waardoor het ook veel trager was.”
 

Bij de radio ging men direct gezamenlijk aan de slag. Tom Pauka: “Met de chefs van de verschillende radio-omroepen vergaderden met elkaar over de inhoud, bijvoorbeeld of we bij de radiodocumentaire ook zouden ingaan op de vader van Kennedy, die man deugde namelijk voor geen meter. Moet je daar wel of niet op ingaan?” Bij de televisie loopt die samenwerking veel stroever. Nieuwslezer Pim Reijntjes, verantwoordelijk voor het extra-journaal die avond, zegt daarover: “De relatie tussen de NTS en de omroepen was altijd al slecht, het journaal mocht alleen nieuws brengen. Sec. Niet meer. Geen toelichtingen, dat was voor de omroep.”Achter de schermen kibbelden de KRO en NTS met elkaar over wie nu welk nieuws mocht brengen en wanneer.

“De ultieme nieuwsbron in 1963 was gewoon de krant,” beweert Henk ten Berge, oud-journalist van de Telegraaf. “Daar belden de mensen naar toe, ook als er geen ramp was. De krant was niet alleen een nieuwsbron, maar ook een vraagbaak, een soort Google.” Die avond stroomden inwoners van Amsterdam richting de gebouwen waar de kranten zetelden. Ten Berge: “Ik stak mijn hoofd op drie hoog uit het raam en ik zag de menigte beneden staan. De rommelige manier die avond bij de televisie was prachtig voor ons, de kranten konden daardoor een hoofdrol nemen in de nieuwsvoorziening.”

Van het beeld moest Nederland het die avond duidelijk niet hebben. De moord op Kennedy veroorzaakt een omslag bij de televisie. Richard Schoonhoven: “Drie weken later kregen wij een telex in studio Irene, er werd materiaal verzameld van bekende en belangrijke personen en er was voortaan altijd iemand van de grafische afdeling aanwezig. Alles werd gedaan om dit soort zaken voortaan te voorkomen.”

Pim Reijntjes: “Na Kennedy is zoiets ontstaan als het ‘gele dossier’, waarin nauwkeurig stond omschreven wat te doen, wanneer en met wie. En we zijn begonnen met het maken van grondige bibliografieën over belangrijke personen. Om te voorkomen dat bij een belangrijk sterfgeval, er geen archiefmateriaal is. Als er nu iemand doodgaat hebben ze du moment het hele verhaal, want dat ligt in een laatje.”

Tekst en research: Mirjam Gulmans
Regie: Reinier van den Hout

Uitzending: zo 17 nov 2013, 21:20 uur, Nederland 2.