Beter ten halve gekeerd

Bij de watersnoodramp van 1 februari 1953 bezwijken de dijken in het Deltagebied en lopen grote delen van Zeeland, Zuid-Holland en Brabant onder water. De schade is enorm en 1836 mensen komen om het leven. De Deltacommissie komt met een ingrijpend plan: het afsluiten van alle zuidelijke zeearmen, behalve de economische slagaders Westerschelde en de Nieuwe Waterweg. Ook de Oosterschelde moet dicht. In 1958 wordt de Deltawet door het parlement aangenomen. Zo’n verschrikkelijke ramp willen de Zeeuwen nooit meer meemaken. Rijkswaterstaat voert het belangrijke werk uit. Waterbouwkundige Leen Becu is er vanaf het begin bij: “De beste oplossing voor de beste beveiliging is de zeearmen dicht! Met dat begrip ben ik begonnen aan de Deltawerken”.

Ir. Frank Spaargaren, ook van Rijkswaterstaat, licht het werkproces toe: “Toen we begonnen in Veere waren er eigenlijk geen bestaande technieken en ook niet voldoende kennis. Er is toen begonnen met doorlaatcaissons. Dat zijn een soort grote flatgebouwen die worden afgezonken in een openstaand sluitgat, en pas als ze er allemaal in staan gaan de schuiven dicht.” Maar als gevolg van de afsluitingen verandert het water achter de dammen van zout water in brak, stilstaand water. Voor de vissers in Zeeland heeft dit grote gevolgen. Vooral rond de Oosterschelde zijn veel mensen afhankelijk van de visserij. De eerste protesten van vissers tegen afsluiting van de Oosterschelde beginnen eind jaren vijftig. Mosselvisser Ben Schot is voorzitter van de vissersvereniging die het protest leidt. Maar aangezien veel vissers gebruik maken van de compensatieregeling van de overheid, haalt het protest weinig uit. De afsluiting van de Oosterschelde gaat intussen gestaag verder.

Dan komt begin jaren zeventig een groepje jongens uit het vissersdorp Yerseke in opstand tegen het dichtgooien van ‘hun’ Oosterschelde. Het is de plek waar ze zijn opgegroeid en waar ze al hun tijd doorbrengen met vissen en zwemmen. In 1970 richten ze de Aktiegroep Oosterschelde Open op. Medeoprichter Paul de Schipper vertelt: “Je kreeg het idee, ze pakken iets van ons af, van onze toekomst. Ze maken iets naar de klote, sorry dat ik het zeg. Ze maken leven kapot.” De actiegroep wil geen dichte dam maar dijkverhoging, zodat het unieke karakter van de getijden en de flora en fauna in de Oosterschelde behouden blijft.

De acties beginnen als een kwajongensstreek. Ze plakken door heel Zeeland stickers en kalken leuzen op de straten. Keer op keer halen ze met een stuntje de kranten. Ook gaat er altijd een delegatie van de actiegroep naar politieke bijeenkomsten in Zeeland waar ze te maken krijgen met veel tegenstand. De Schipper: “In Zeeland was er maar één ramp. Dat was geen milieuramp maar dat was DE ramp. Elke keer als wij in de vergaderzalen stonden, kregen we die 1836 doden, die discussieerden zwijgend mee op de achtergrond. Dat hebben we geprobeerd met acties te doorbreken, dat lukte in Zeeland niet en toen zijn we landelijk de boer op gegaan.” De actiegroep heeft veel contacten binnen de media. Doormiddel van publicaties proberen ze de publieke opinie te beïnvloeden en de mensen te overtuigen dat een open Oosterschelde helemaal niet onveilig is, zoals Rijkswaterstaat beweert.

Ondanks de angst bij veel Zeeuwen die de ramp nog hebben meegemaakt, krijgt de actiegroep voet aan de grond. Het milieu krijgt begin jaren ’70 steeds meer aandacht, en is één van de speerpunten van D66. Kamerlid Jan Terlouw schaart zich achter de protesten tegen de afsluiting en komt regelmatig naar Yerseke om de actiegroep te steunen. Terlouw: “Zij bestookten mij ook met materiaal. Dat heb je nodig, die burgerlijke ondersteuning. De provinciale burgerij, de Zeeuwse Courant bijvoorbeeld, was erg tegen. Iedereen was tegen een open Oosterschelde, behalve die actiegroep en de vissers, en dat breidde zich van lieverlee uit. Ze moesten het dus hebben van Den Haag, vanuit Zeeland zouden ze het nooit gered hebben.”

Langzaam maar zeker begint de politiek te draaien, zeker als in 1973 het kabinet Den Uyl aantreedt, het meest progressieve kabinet ooit waarvan ook D66 deel uitmaakt. Dat stelt voor het eerst sinds het Deltaplan van 1957 een onderzoek in naar een alternatief voor het afsluiten van de Oosterschelde. De uitkomst is verrassend, de onderzoekscommissie stelt een open dam voor die bij hoog water gesloten kan worden. Rijkswaterstaat gelooft niet in het alternatief en gaat voorlopig door met de afsluiting maar moet in 1974 toch het werk compleet stilleggen. De zeven kilometer lange dam die dan al is aangelegd, moet weer worden afgebroken. Leen Becu schrijft hierover destijds in zijn dagboek: “Ze zijn gek geworden. Brrrr.”
 

De bouw van de nieuwe stormvloedkering begint in april 1976. Na de aanvankelijke bedenkingen bij Rijkswaterstaat, heeft men toch weer nieuwe energie om aan het werk te gaan. Waterbouwer Becu: “Ik ben ambtenaar en ik heb toch weer met plezier aan dat prachtige object gewerkt.” Het blijkt uiteindelijk zes keer zo duur te zijn als de oorspronkelijk geplande afsluiting van de Oosterschelde. Totale kosten: 7,8 miljard gulden. De stormvloedkering wordt op 4 oktober 1986 officieel geopend door prinses Beatrix. Internationaal wordt met grote bewondering gekeken naar het bouwwerk. Terlouw: “Ik vind het besluit over de Oosterschelde een feest voor de democratie. Met wettelijke middelen en met hulp van de burgerij, met actie, is er iets tot stand gekomen waar ik achteraf ook nog heel blij mee ben.”

Maar de actievoerders zijn allesbehalve tevreden. Hun wens voor een open Oosterschelde is uiteindelijk maar voor de helft uitgekomen. Actievoerder Hans de Leeuw: “Als de Oosterschelde compleet dichtgegooid was, dan was het natuurlijk een complete ramp geweest. Nu hebben we een halve ramp.” Dit jaar raakte de Oosterschelde wederom in opspraak door een brandbrief van oud-ingenieurs van de stormvloedkering. Zij wijzen daarin op achterstallig onderhoud van de kering en gebrek aan kennis bij Rijkswaterstaat. Volgens minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu heeft de kering altijd aan de wettelijke eisen voldaan. Maar besloot toch tot extra onderhoud.

Research: Carolien Brugsma, Jasmijn van Houten
Regie: Hein Hoffmann

Uitzending: zo 1 dec 2013, 21.20 uur, Nederland 2.