Geheime steun aan Mandela

Wanneer Mandela de gevangenis verlaat, loopt daar een sterke leider die van alle politieke ontwikkelingen op de hoogte is. Hij eist meteen vrije verkiezingen en volledige afschaffing van de apartheid, pas dan zou het ANC de gewapende strijd kunnen opgeven. Anti-Apartheidsactiviste Conny Braam heeft tijdens zijn gevangenschap geholpen een communicatiesysteem op te zetten waarmee Mandela vanuit zijn cel contact kon krijgen met de verbannen ANC-leden in het buitenland. Braam kijkt trots terug op het moment van vrijlating: “Hij stelde meteen een fiks aantal eisen, waarmee dat communicatiesysteem eigenlijk meteen begon te spreken. Het resultaat was daar. Er zullen heel wat monden zijn opengevallen in Pretoria, dat hij dát deed.”

Op 20 februari gaat de musical Amandla! in première, deze aflevering blikt terug op de geheime Nederlandse steun aan het ANC en Mandela. 

Een goede vondst van de redactie van het Jeugdjournaal in 1990. Natuurlijk willen ze aandacht besteden aan de aangekondigde vrijlating van Nelson Mandela na 27 jaar gevangenschap, maar hoe? Dan blijkt er een Zuid-Afrikaanse musical door Nederland te toeren met voorstellingen in Scheveningen en Amsterdam. Zuid-Afrikaanse kinderen zingen over de moeilijke strijd tegen apartheid, soms over hun eigen leven. Centraal staat een scholierenopstand in Soweto in 1976 die bloedig is neergeslagen door de politie.

Natuurlijk wilde Amsterdam als anti-aparheidsgemeente de musical in de schouwburg hebben en de timing blijkt perfect. De voorstelling staat op de planken in de week van de vrijlating. Het Jeugdjournaal filmt hoe de kinderen ‘s middags smachtend voor de televisie zitten tot hun held in beeld komt. Nelson Mandela, daar hebben ze veel over gehoord, maar ze hebben hem nooit gezien. De ontlading is ontroerend, zo ver van hun thuis, zo’n historisch moment. Ook in de beelden van de voorstelling zelf voel je de emotionele lading. In de zaal en op het podium. ‘Amandla!’ de strijdkreet van Mandela en het ANC is de passende toegift.

“Wanneer wij huisvrouwen dus nu voor de komende feestdagen allerlei lekkere dingen in huis gaan nemen, dan zouden wij ons even moeten realiseren wat we eigenlijk doen als we producten uit Zuid-Afrika kopen. Wat voor betekenis dat heeft”, aldus de interviewster in dit fragment. De voormalige voorzitter van het studentencomité Zuid-Afrika doet in het programma Vrouwelijkheden een oproep aan de Nederlandse huisvrouwen, ze moeten geen Zuid-Afrikaanse producten meer te kopen.

In 1964 wordt door het studentencomité Zuid-Afrika niet langer getolereerd dat de niet-blanken in Zuid-Afrika van hun rechten en vrijheden worden beroofd. Met behulp van een economische boycot willen de actievoerders voorkomen dat er Kaapse wijn, Outspan-sinaasappelen en blikfruit wordt gekocht. De Nederlandse regering schaart zich echter niet meteen achter deze boycot. Dit in tegenstelling tot andere westerse landen als de VS en Frankrijk die de boycot veel breder trekken.

De voormalige voorzitter van het studentencomité legt aan de huisvrouwen in dit belerende fragment uit hoe je kunt zien dat producten uit Zuid-Afrika komen: “dan staat er op made in South Africa”. Aan het einde van het fragment wendt hij zich tot de kijker en spreekt de hoop uit dat de Nederlandse vrouwen er aan mee willen werken. Met succes: begin jaren ’70 is Outspanfruit bijna volledig verdreven uit de Nederlandse supermarkten. 

In 1961 maakt Nederland kennis met advocaat Nelson Mandela. De bekende buitenlandcommentator van de AVRO, mr. G.B.J. Hiltermann, interviewt hem over de apartheidspolitiek van Zuid-Afrika. Mandela vertelt over de strijd tegen rassendiscriminatie van de vrijheidsbeweging ANC (Afrikaans Nationaal Congres).

Op het moment van het interview staat Mandela voor het hooggerechtshof in Pretoria. Daar loopt een hoogverraadsproces tegen het ANC. De beweging is op dat moment al verboden in Zuid-Afrika. Een jaar na dit interview wordt Mandela gearresteerd. Op verdenking van sabotageacties met het ANC krijgt hij een levenslange gevangenisstraf.

De inleiding van dit interview is zeer opmerkelijk. Hiltermann richt zich rechtstreeks tot de kijker en praat met tegenzin over de apartheid. Toch is deze twijfelachtige inleiding wel te verklaren. De Nederlandse overheid heeft in 1961 nog een ambivalente houding tegenover de apartheidspolitiek. De regering ziet het als een interne gelegenheid van de Zuid-Afrikanen en wil zich er niet voor of tegen uitspreken.