Roken

In de jaren voor de oorlog is roken zo gewoon dat je voor gek wordt versleten als je niet rookt. In bioscoopreclames wordt de lof gezongen op de sigaret en 'met een Northstate sigaret word je wel honderd jaar' verzekerd een zingend heerschap ons meerdere malen. Zelfs roken en sport is geen taboe voor de reclamemakers. De beroemde sportverslaggever Han Hollander weet, vanuit de commentaar box het voetbalveld overziend, zelfs te melden dat Chief Whip de beste sigaret voor onze gezondheid is.

"Ik studeerde in de jaren 30 geneeskunde. Over roken en gezondheid en de gevaren werd nooit gesproken. Mijn leermeesters waren kettingrokers. Een ging dood aan een hartaanval, de andere aan longkanker." J. van Voorst Vader is een gepensioneerd longarts. Al in het begin van de jaren 60 schrijft hij in medische tijdschriften over de gevaren van het roken. "In 1965 heb ik een berekening gemaakt dat roken jaarlijks minstens 10.000 doden kost. Niet alleen door longkanker maar ook door emfyseem en dichtslibbende aderen enzovoort." Het heeft geen gevolg. Zelfs collega's trekken zich niets van hem aan. "Het was die tijd dat ik na iedere vergadering van longartsen met een barstende koppijn terug kwam van de sigarenrook.."

In medische kring begint het besef dat roken toch wat slechter is dan ons altijd is voorgehouden langzaam door te sijpelen na de publicatie van een onderzoek van de engelse artsen Hill en Doll. Zij volgenden gedurende 10 jaar een groot aantal huisartsen en vonden dat rokende artsen veel meer gezondheidsproblemen hadden en eerder stierven dan hun niet rokende collega's.

Bewijs geleverd zou je zeggen en met dit onderzoek in de hand zou de Nederlandse gezondheidsinstanties en overheid de strijd tegen het roken hard aan gaan pakken maar niets is minder waar. Zes jaar gebeurt er niets, dan worden er plotseling 2 commissies tegelijk in het leven geroepen.

Het hoofd van de afdeling maatschappelijke gezondheidszorg van Ministerie van Volksgezondheid, Jan Meulblok, moet onderzoeken of en hoe de tabaksindustrie reclamebeperkingen opgelegd kan worden. Bijna tegelijkertijd wordt er gewerkt aan het rapport van de gezondheidsraad. Waarin het hoofd van de jeugdgezondheidszorg Wafelbakker en longarts Van Voorst Vader zitting hebben. Deze laatste commissie kan pas eind '73 aan het werk omdat er moeilijkheden waren om een voorzitter en voldoende gekwalificeerde en gemotiveerde leden te vinden.
Beide rapporten verschijnen in 1975 de uitkomsten en aanbevelingen zijn zeer voorzichtig geformuleerd. Wafelbakker:

'Aanbevelingen waren in de sfeer van ontraden maar niemand wist hoe dat moest.' Meulblok: 'Wij wilden dat er op de pakjes waarschuwingen kwamen te staan. In de trant van roken is slecht voor je, daarnaast wilden we alle reclame verbieden. Er is wel iets van mijn rapport terechtgekomen maar veel te weinig en veel te laat. Ik denk dat ze mijn rapport nu nog een keer moeten lezen en dan zouden ze tot de constatering komen dat ze onze aanbevelingen al veel eerder hadden moeten doorvoeren. Het rapport heeft veel te lang in een bureaula gelegen en ik vind dan ook dat de overheid veel te weinig daadkrachtig is opgetreden tegen het roken in de jaren 70 en ik ben ervan overtuigd dat de oorlog tegen het roken in de jaren 70 is verloren.'

Wafelbakker: 'Het beste was natuurlijk geweest om in 1975 alle reclame te verbieden, een nationaal rookverbod in te stellen en alle verkooppunten te sluiten maar dat was gewoon onhaalbaar omdat het economisch heel slecht ging in de jaren 70. Minister president Den Uyl had aangekondigd op te stappen als het aantal werklozen boven het miljoen uit zou komen en in zo'n sfeer was het natuurlijk ondenkbaar dat er maatregelen tegen het roken zouden worden genomen die tot nog meer werklozen geleid zou hebben. Als we in die jaren het economische tij mee zouden hebben gehad zou de strijd tegen het roken misschien anders gelopen zijn." "Ach, ik denk niet dat economische gevolgen erg belangrijk waren hoewel er natuurlijk jaarlijks miljarden binnenkwamen aan tabaksaccijnzen binnenkwamen bij het ministerie van financiën. Ik geloof dat antirook maatregelen werden tegengehouden door onwil. Ministers, beleidsmakers, ja bijna de hele mannelijke bevolking rookte dus van die kant hoefde je weinig daadkracht te verwachten", herinnert van Voorst Vader zich.

De jaren na de oorlog zijn de gouden jaren voor de tabaksindustrie. 80% van de mannelijke bevolking rookt en een groot deel van de binnenlandse productie van shag en sigaretten wordt voor rekening genomen door het Groningse bedrijf Niemeyer. Tienduizenden pakjes Samson shag en Roxy sigaretten rollen dagelijks van de lopende band. De industrie is zich, in tegenstelling tot de overheid, bewust van het feit dat roken slecht is voor de gezondheid en om ervoor te zorgen dat geen van de Nederlandse tabaksfabrikanten openlijk de link legt tussen roken en gezondheid sluiten ze een verbond. Een afspraak tussen de heren van de tabak.

Voormalig lid van de raad van bestuur van Niemeyer met in zijn portefeuille het voorlichtingsbeleid. T.Helperi Kim: "Gentlemensagreement was een afspraak tussen de tabaksproducerende industrieën. Wij zouden niet spreken over het onderwerp roken en gezondheid.'Wij hadden daarbij het simpele idee dat er in de industrie geen artsen werken maar kenners van tabak en die hebben nu eenmaal geen verstand van gezondheid, maar in dit agreement hoorde ook dat je niet mocht spreken in termen van Nicotine arm of halvaret. Dit zou de indruk kunnen wekken dat de een lichter en dus gezonder was dan de andere sigaret. En dat was nu juist van belang voor Niemeyer, want volgens testen van de consumentenbond bracht ons bedrijf met de Roxy een sigaret op de markt die het lichtste teer en nicotinegehalte van alle Nederlandse sigaretten en daar wilden wij mee adverteren en dat mocht van het gentlemanagreement dus niet."

Deze inleidende beschietingen maakten de weg vrij voor het Stippenplan. Een slimme marketingtruc uit de koker van de secretaris van Niemeyer T. Helperi Kim. Op ieder pakje sigaretten moesten 1,2,3 of 4 stippen komen, na gelang de hoeveelheid teer en nicotine, zodat je direct kon zien of je een lichte Roxy) of een hele zware ( Black Beauty) rookte." Dit plan zorgde voor een enorme omzetstijging van de Roxy en de Kelly sigaret en niet zonder trots kan ik wel zeggen dat Niemeyer degene is geweest die de Nederlander aan de nicotinearme sigaret heeft gekregen."

De Nederlandse consument leek blij met het initiatief maar de voorzitter Meulblok verwierp het plan omdat het een commercieel plan was dat nog steeds onduidelijk was voor de consument. Meulblok:"Bij een pakje met 1 of 2 stippen kan je niet zien hoeveel teer en nicotine erin inzit alleen dat er minder inzit dan een andere sigaret daarnaast geeft het niet aan wat er voor de rest in zit. Bijvoorbeeld Koolmonoxide, en ammoniak. Wij vinden het belangrijk dat er goede en duidelijke informatie op de pakjes gezet zou worden. Cijfers en percentages teer en nicotine.

Tussen 1973 en 1981 hebben de stippen op de pakjes gestaan totdat de rechter het verbood omdat het schijnduidelijkheid aan de consument verschafte Door invoering van het stippenplan werd de fabrikant door de Nederlandse tabaks-producerende sector uit het herenakkoord gegooid omdat ze de code met betrekking tot roken en gezondheid geschonden hadden maar het jaar daarvoor had het bedrijf al een plan ontwikkeld dat tot grote consternatie zou leiden.

Op 2 november 1972 stuurt het bedrijf een telex aan de pers waarin wordt uitgelegd waarom ze geen deel meer uitmaken van het herenakkoord maar enpassant schrijven ze
'Dat het roken van sigaretten schadelijk kan zijn, is een feit dat langzamerhand wel tot alle consumenten is doorgedrongen. Het is struisvogel politiek van de industrie daar nog langer omheen te draaien. De praktijk heeft vooral in de U.S.A wel geleerd, dat de algemene waarschuwingen en de waarschuwingen op de pakjes niet veel uithalen. De meeste consumenten hebben kennelijk besloten door te gaan met het roken van sigaretten maar voor velen blijft het echter een probleem.'

Meulblok: toen dit bericht naar buitenkwam is dat als een lopend vuurtje door Nederland gegaan en ook naar Amerika, die schrokken zich dood. Iedereen wist wel dat er risico's aan het roken verbonden waren maar dat zeiden ze natuurlijk niet. En nou ging Niemeyer verdorie zeggen dat roken gevaarlijk is voor de gezondheid. Ze zagen zichzelf al zitten met claims van mensen die ziek waren geworden van het roken. Ze waren echt des donders.

Helperi Kim bestrijdt dat: Niemeyer is de enige geweest die altijd erg veel informatie verstrekte naar de klanten toe. En daarom denk ik dat je niet Niemeyer moet aanpakken. Feit is wel dat Niemeyer al in het begin van de jaren 70 zwart op wit schreef dat roken slecht was voor de gezondheid. Terwijl decennia later de hoge bazen van de 5 grootste Amerikaanse tabaksbedrijven voor de rechtbank met droge ogen durven te zeggen dat nicotine NIET verslavend is. Het dwarse Groningse bedrijf is inmiddels overgegaan in Amerikaanse handen maar was 30 jaar geleden in al haar openheid haar tijd al ver vooruit. Maar gevreesd kan worden dat deze openheid vele jaren later gebruikt zal worden door de advocaten van zieke rokers om aan te geven dat de industrie al lang geleden op de hoogte was dat hun product dodelijk was.

En die tijd lijkt nu gekomen. Op 9 februari zijn 5 mensen van Niemeyer voor de rechtbank van Assen opgeroepen om te getuigen in de zaak van twee rokers die Neimeyer aansprakelijk stellen voor hun ziektes.

"Dawn of the truth", Gerard E.P.Bourke.