In de ban van koning Hassan

Jaren van lood
De Marokkaanse gastarbeiders komen uit een land dat pas in 1956, na een periode van gewapend verzet tegen de Fransen, onafhankelijk is geworden. Onder koning Hassan II, die vanaf 1961 regeert, krijgt het land te maken met politieke onrust. Er breken opstanden uit die hardhandig worden onderdrukt en de koning trekt alle macht naar zich toe. De communistische partij wordt verboden en linkse politici verdwijnen achter slot en grendel. Het regime uit die jaren staat inmiddels bekend als de ‘jaren van lood’.

Veel radicale studenten - ook in Marokko zijn het de roerige ‘sixties’ - zoeken hun heil in Europa en dan vooral Parijs. Daar zetten ze hun oppositie tegen het regime van koning Hassan II voort. In Nederland is vooral het linkse Komitee Marokkaanse Arbeiders Nederland (KMAN) actief in het verzet tegen het regime.

Lange arm
Marokkanen in Nederland moeten zich niet met politiek bemoeien. Met deze boodschap introduceert de Marokkaanse consul de oprichting van de Amicales in Utrecht, december 1974. De Amicales zouden de belangen van Marokkanen zowel in Nederland als in Marokko moeten behartigen. Middels een lidmaatschapspasje, tegen betaling, zou het makkelijker moeten worden om Marokko in te komen en vooral niet lastig te worden gevallen door corrupte douaniers en andere overheidsambtenaren. Maar in de praktijk komt daar weinig van terecht. De Amicales missen daadkracht en vooral kennis van zaken om de belangen waarvoor zij staan behartigd te krijgen.

Illegalen
Naast politieke vluchtelingen komen eind jaren zestig ook veel gelukszoekers uit Marokko naar Nederland. Zij horen over de gunstige werkomstandigheden in Nederland en dankzij de grote arbeidstekorten van die tijd vinden ze altijd wel weer een baan. Midden jaren zeventig wonen er al zo’n 20.000 Marokkaanse gastarbeiders in Nederland. Slechts een klein deel van hen, 4000, komt via officiële werving door de overheid naar ons land.

Net als alle andere gastarbeiders krijgen de Marokkanen te maken met slechte arbeidsomstandigheden en problemen rond huisvesting. Koppelbazen buiten illegale Marokkanen uit; ze krijgen geen werk- en verblijfsvergunning omdat de werkgevers hen geen officieel contract aanbieden. De kwestie rond de illegalen krijgt veel aandacht wanneer zij de Amsterdamse kerk De Duif betrekken en in hongerstaking gaan om daarmee een verblijfsvergunning af te dwingen. Ze krijgen daarbij veel steun van de kerk en linkse Nederlandse organisaties.

De naoorlogse generatie heeft in de jaren zestig en zeventig alles in zich om zich te ontwikkelen tot een protestgeneratie: de jongeren zijn hoger opgeleid, mobieler en beter geïnformeerd. Steeds vaker laten ze hun mening horen via demonstraties en manifestaties. Niet alleen tegen wereldwijde kwesties zoals de Vietnamoorlog, maar ze bemoeien zich ook met landelijke vraagstukken zoals de verblijfstatus van illegalen.

Hongerstakers in de kerk
In 1972 gaat voor het eerst een groep migranten - in Frankrijk - in hongerstaking om een verblijfsvergunning af te dwingen. Door de enorme persaandacht krijgen ze veel bijval van de publieke opinie en linkse actievoerders; de protestgeneratie laat van zich horen.

Eind 1975 gaan ook migranten in Nederland in hongerstaking. Het betreft 182 Marokkaanse gastarbeiders. Ze krijgen – in tegenstelling tot bijna 15.000 anderen – geen verblijfsvergunning. Ze verblijven in de Mozes-en-Aäronkerk in Amsterdam. Net zoals de groep in Frankrijk krijgen ook deze stakers veel aandacht van de pers, onder de titel ‘kerk-Marokkanen’.

Verschillende politieke partijen, vakbonden, kerken en belangenorganisaties uiten zich solidair met de hongerstakers. De jonge Ineke van der Valk is een van de actievoerders die protesteert tegen de uitzetting van de 182. Ze is bovendien sinds de oprichting betrokken bij de Marokkaanse belangenorganisatie KMAN. “Ook Nederlandse hongerstakers deden twee maanden mee aan de hongerstaking. Verbazingwekkend was dat, die solidariteit”, vertelt Ineke.

Drie jaar protest
Het pleidooi van de kerk-Marokkanen lijkt hopeloos. De regering ziet voor de meesten geen direct gevaar in het thuisland en vindt dit dus geen reden om ze een verblijfsvergunning te geven. De Marokkanen verlaten de kerk, maar blijven in Nederland. Tussen 1975 en 1978 volgen petities, handtekeningenacties en protesten in veel Nederlandse steden.

Alle ogen zijn in 1978 gericht op de staatsecretaris van Justitie, Elberta Haars. De Marokkanen zijn opnieuw overgegaan tot hongerstaking in een kerk; dit keer in De Duif. Haars moet de doorslaggevende beslissing nemen. De positie van de Marokkanen is niet veranderd, maar de continue druk van actiegroepen, kerken en politieke partijen wordt het kabinet te veel.

Van de oorspronkelijke groep van 182 krijgen 120 Marokkanen toch een verblijfsvergunning op 17 oktober 1978: een deel heeft het al opgegeven en is teruggegaan naar Marokko, een enkeling wordt alsnog afgewezen vanwege een strafblad. De pers concludeert: als actievoerders maar lang genoeg volhouden dan krijgen ze hun zin.

In 1988 trekt koning Hassan II zijn handen van de Amicales af. In de jaren hierna bloedt de organisatie in actieve vorm dood. Marokkaanse migranten blijven de term echter wel gebruiken om mensen aan te duiden die nauwe banden hebben met de Marokkaanse ambassade en consulaten. Al snel neemt een andere organisatie, de in 1982 opgerichte UMMON (Unie van Marokkaanse Moslim Organisaties in Nederland), de positie van de Amicales als het ware over.

De UMMON heeft vrijwel dezelfde doelstelling als de Amicales en werkt zeer nauw samen met de ambassade. Hoewel de naam anders doet vermoeden, is de UMMON niet alleen maar religieus georiënteerd. Moskeeën zijn niet alleen plekken voor het geloof; van oudsher zijn het plekken waar ook politiek bediscussieerd wordt. Voor koning Hassan II is het daarom van belang om het groeiende aantal moskeeën in Nederland onder controle te houden.

De UMMON heeft veel invloed. De meeste Marokkanen ervaren naar de moskee gaan als iets vanzelfsprekends. De unie eist van hen onder andere dat ze alle contacten tussen Marokkaanse en Nederlandse organisaties, zoals buurthuizen, verbreken en het KMAN overnemen of opheffen. Daarnaast moedigen ze Marokkanen in Nederland aan om zo veel mogelijk geld naar Marokko over te maken en huizen in het land van herkomst te laten bouwen.

Begin jaren negentig stuit de organisatie op verzet. In 1993 komt het boek Naast de Amicales nu de UMMON uit van Mohamed Rabbae, de voorzitter van het NCB (Nederlands Centrum Buitenlanders). Hierin beschuldigt hij de UMMON van spionage en intimidatie en noemt hen - net zoals voorheen de Amicales - “de lange arm van koning Hassan”. Als reactie hierop waarschuwt Bestuurslid Boujoufi van de UMMON Rabbae: “Hij speelt met vuur”.

Na een rechtszaak tussen de UMMON en de NCB, verschillende opstootjes en veel felle conflicten over en weer, keert de rust binnen de Marokkaanse gemeenschap in Nederland vanaf de eeuwwisseling grotendeels terug. De politieke situatie in Marokko verandert sinds de jaren negentig sterk. De onderlinge conflicten worden minder belangrijk en de UMMON, zoals de Amicales voor hen, doet vandaag de dag weinig stof meer opwaaien.