Stamppot in Spanje

De kamers zijn te klein en er zijn te weinig toiletten en douches. Bovendien hebben de meeste bewoners geen warm water. Dit is in 1971 de situatie in het bejaardentehuis van het Brabantse dorp Valkenswaard: Taxandria.

Het tehuis is halverwege de jaren vijftig gebouwd, maar voldoet niet aan de eisen van de Wet op Bejaardenoorden. De overheid wil met deze wet uit 1963 de bouw van nieuwe bejaardentehuizen stimuleren. Daar is dringend behoefte aan, want in Nederland is een tekort aan woningen en veel ouderen willen “hun kinderen niet tot last zijn”.

Tegelijkertijd stelt deze wet ook minimale eisen aan de bejaardenoorden om misstanden in de zorg tegen te gaan. En aan die voorwaarden voldoet Taxandria in Valkenswaard niet.

Bejaardentehuis aan de Costa del Sol
De noodzakelijke verbouwing van het Brabantse bejaardentehuis is zo ingrijpend dat alle 108 bewoners eigenlijk weg moeten uit het complex. Het hele project zal vier keer zoveel tijd in beslag nemen als de bouwvakkers om de bejaarden heen moeten werken. Maar de ouderen onderbrengen in vervangende woningen in de omgeving is peperduur.

Compleet buiten de gebaande paden komt de medewerker Martien Fransen met het idee om het bejaardentehuis tijdelijk te verhuizen naar de Costa del Sol. De laatste jaren vertrekken regelmatig groepen ouderen richting Spanje om te overwinteren in goedkope hotels. Waarom kan dat niet met zo’n honderd bejaarden tegelijkertijd?

Televisiemaker Sonja Barend hoort van het unieke plan in Valkenswaard en gaat langs bij de bewoners met een cameraploeg. Hoe vinden ze dat eigenlijk zelf, ‘verplicht’ overwinteren in Spanje?

Vreemd land
Voor de meeste bewoners is het de eerste keer dat ze zo’n verre reis maken: slechts twee bewoners zijn ooit in Spanje geweest. Sommigen hebben zelfs nog nooit gevlogen. De oudste bewoner van het tehuis, de 91-jarige meneer Gall wil erg graag mee: “Ik heb er altijd van gedroomd om vreemde landen te zien. Ik heb wel een keertje gevlogen, maar nooit zo ver.”

Het is voor de oude bewoners wel een ingrijpende verandering, zo’n verhuizing naar een hotel in een vreemd land, duizenden kilometers verwijderd van de kinderen en kleinkinderen. De heer Monkens heeft al besloten dat hij niet mee gaat. Hij wordt bijna 91 en is nog nooit verder geweest dan “d’n Bels, negen kilometer verderop”.

De bejaarden die écht niet naar Spanje willen of waarbij de gezondheid het niet toelaat, worden ondergebracht bij familie, in andere tehuizen of in de personeelsflats van het bejaardentehuis.

Schiphol
73 van de in totaal 108 bewoners stappen op 23 september 1971 aan boord van het vliegtuig op Schiphol. De jongste is 65, de oudste 91: stewardessen rijden de ouderen die niet kunnen lopen naar het toestel.

De andere medewerkers van vliegtuigmaatschappij Martinair staan te kijken: een vliegtuig vol bejaarden, dat zie je niet iedere dag.

Stamppot in Spanje
Het hotel dat voor de bejaarden is gereserveerd ligt in de populaire badplaats Torremolinos. De medewerkers van Taxandria hebben geprobeerd om de vertrouwde omgeving van de Brabantse ouderen na te bootsen. Zo liggen de kamers rondom het restaurant, net als thuis.

De koks van het hotel hebben de opdracht gekregen om Nederlands eten klaar te maken met ingrediënten die vanuit Nederland worden overgebracht. De chef uit Valkenswaard stuurt de Spaanse koks aan. “Zodat hun leefwijze zo gewoon mogelijk door kan gaan”, vertelt de directrice in AVRO’s Televizier.

In het hotel genieten ondertussen nog ‘normale’ toeristen van het naseizoen, waaronder veel gezinnen met jonge kinderen. Die kijken hun ogen uit: “Er zijn enkelen al het zwembad ingegaan, dat vind ik heel wat voor die oude van dagen hoor.”

De pastoor
Naast de eigen kok is ook een groot deel van de medische staf meegevlogen naar de Spaanse badplaats. Huisartsen uit Valkenswaard vliegen bovendien regelmatig op en neer, samen met de lokale pastoor, om te controleren of het overwinteren de ouderen wel goed doet.

Nog 33 dagen
Na twee maanden brengt Sonja Barend weer een bezoek aan het bejaardentehuis aan de Spaanse kust. Uit haar rondje langs de bewoners blijkt dat bij menig persoon de sfeer er niet meer zo goed inzit. Drie maanden vakantie is toch wel erg lang.

Ze missen hun kinderen en kleinkinderen, bovendien zijn nu ook alle gewone toeristen verdwenen. De bejaarden zijn de enige bewoners van het hotel.

De aanwezige Nederlandse dokter vertelt Sonja Barend dat hij daarom drie maanden te lang vindt voor de bejaarden: “De klachten over het eten van vroeger, wat ze dus in Valkenswaard hadden, die komen hier nu ook weer naar voren, omdat ze verder geen afleiding meer hebben.”

Gebroken heup
Eén bejaarde vrouw is resoluut: “Ik zou het nooit meer doen. Als ze zeggen tegen mij: ‘je krijgt duizend gulden en je moet een week langer blijven’, dan deed ik het niet.” Toch zit ze de rit uit. Op 23 december landt ze samen met haar 68 buren op Schiphol.

Drie bewoners zijn dan al vroegtijdig teruggekeerd. Twee wilden niet langer in Spanje blijven. Eén vrouw moest gedwongen terugvliegen vanwege gezondheidsproblemen. Een andere overwinteraar kreeg die kans niet, deze persoon is overleden in Torremolinos.

Zodra het vliegtuig op de Nederlandse grond staat, wordt één bejaarde onmiddellijk naar een ziekenhuis gebracht. Zij heeft een paar dagen voor vertrek haar heup gebroken.

Genieten van het leven
Sonja Barend is niet de enige journaliste die in 1971 verslag doet van de tijdelijke emigranten.

De hele reis krijgt van begin tot eind heel veel aandacht van de media, zelfs van buitenlandse pers. Andere bejaardentehuizen onderzoeken zelfs of zij ook zo’n trip kunnen organiseren.

De directrice is daar dolblij mee: “Ik heb nu eindelijk de gelegenheid gekregen duidelijk te maken dat een bejaardencentrum geen wachtkamer van de dood is, maar een gemeenschap van mensen, die ook op hoge leeftijd nog genieten van het leven.”