Geschiedenis van de Nobelprijzen

Dynamiet

Zijn fortuin was zo groot – en zijn erfgenamen belegden het zo gunstig - dat er van zijn erfenis nu nog ieder jaar miljoenen euro's aan prijzengeld kunnen worden uitgekeerd. De prijs bestaat uit een medaille, een oorkonde en een geldprijs.

Alfred Nobel (geboren in 1833 in Stockholm) had ook wel iets goed te maken. Zijn belangrijkste ontdekking heeft de wereld heel wat ellende heeft bezorgd. Het begon allemaal in de springstoffenfabriek van zijn vader, in de buurt van Stockholm. Daar experimenteerde de jonge Alfred met explosieven, op zoek naar een veilige manier om nitroglycerine te ontsteken. Bij een van deze experimenten blies hij per ongeluk de hele fabriek op, met daarin vijf mensen. Een van de slachtoffers was zijn eigen broer Emil.

Niet lang daarna ontdekte Nobel alsnog een veilige ontstekingsmethode en een springstof, die vele malen betrouwbaarder was dan de toen bestaande: dynamiet. Binnen enkele jaren was dynamiet het meest gebruikte explosief ter wereld. Maar niet alleen voor vreedzame doeleinden zoals tunnel- en mijnbouw, maar vooral ook in oorlogswapens.

Op 13 april 1888 overkwam Nobel iets, dat slechts weinigen gegeven is: hij las in de krant zijn eigen overlijdensbericht. Een Franse krant (hij woonde toen in Parijs) had de dood van zijn broer Ludvig verward met die van Alfred. In de voorbarige necrologie werd Nobel beschreven als een ‘handelaar in de dood’, die dankzij zijn uitvinding van dynamiet rijk werd van het oorlogsleed dat hij de mensheid aandeed. Het bericht kwam hard bij hem aan.

Nobel raakte geobsedeerd door de gedachte zijn naam te zuiveren en besloot zijn testament te veranderen. Na verschillende versies riep hij - in de uiteindelijke versie van 1895 - de Nobelprijzen in het leven: voor natuurkunde, scheikunde, geneeskunde, letterkunde en niet te vergeten de vrede. Waar een foutief overlijdensbericht al niet toe heeft geleid.

17 juli 2016

IJzeren Eeuw 10- Een nieuwe wereld

43 min

Nobelprijswinnaar Hendrik Antoon Lorentz

In de late 19e eeuw voltrekt zich een revolutie op wetenschappelijk gebied. Er worden door Nederlanders ontdekkingen gedaan die voorgoed het inzicht in de wereld om ons heen veranderen.

De ideeën van Hendrik Antoon Lorentz, theoretisch natuurkundige, worden een grote inspiratiebron voor Einstein. Tijdgenoot en ook HBS-leerling Eugène Dubois wordt de eerste wetenschapper die op zoek gaat naar de schakel tussen mens en aap, zoals die wordt beschreven door Charles Darwin.

Maar waarom zijn de ideeën van Dubois omstreden en die van Lorentz niet? Hans Goedkoop praat in deze aflevering onder meer met de natuurkundigen Robbert Dijkgraaf en Gerard 't Hooft, zelf winnaar van de Nobelprijs voor natuurkunde. In Indonesië gaan we op zoek naar de vondsten van Eugène Dubois en vertelt paleontoloog John de Vos in Naturalis over de worsteling van Dubois om erkenning te krijgen voor zijn ontdekking van de zogenaamde Javamens.