Kronkels van de Maas

Daarna werd de rivier getemd naar een ontwerp van ingenieur Lely; bochten eruit. Bij het graafwerk vielen gewonden en zelfs doden. En nu zijn er plannen om de rivier weer de ruimte te geven; het water stijgt! Andere Tijden over de Kronkels van de Maas.

Huizen onder water, Wilhelmina in een roeiboot, bedden drijvend in de boomgaard. Heel oude bewoners herinneren zich nog de overstroming van de Maas in 1926.
Na die ramp werd de rivier getemd, maar nu het waterpeil door de klimaatverandering gaat stijgen, zijn er plannen om het Maaswater weer de ruimte te geven.

De Maas is een typische regenrivier. Het water kan plotseling stijgen en dan loopt de boel onder. Zolang het binnen de perken blijft is het een mooi spektakel. Maar in 1993 en in 1995 stond het Maaswater tot aan de top van de dijk. Dorpjes zoals Itteren en Borgharen in Zuid-Limburg, liepen onder water. Opeens was er weer het besef dat een overstromingsramp, zoals die van 1926 een reeele mogelijkheid is. Rijkswaterstaat ontwikkelde daarna een plan om de rivier aan te pakken De Maaswerken die de komende jaren worden uitgevoerd moeten de rivier weer meer de ruimte gaan geven. Dat gaat hand in hand met natuurontwikkeling. Opvallend is dat oude Maasarmen, die in de jaren dertig tijdens de Maaskanalisatie waren dichtgegooid, weer terug worden gegeven aan de rivier.

Eigenlijk al vanaf de Middeleeuwen, toen de Maas bedijkt werd, was er een probleem met de waterafvoer op het traject boven Cuijk. De kronkelende rivier was door de bedijkers in een te nauw bed gedwongen. Omdat het water niet snel genoeg weg kon, was het risico voor een plotselinge dijkdoorbraak groot. Te groot. Uitweg voor dat water was daarom eeuwenlang de Beerse Overlaat, vlakbij het dorpje Beers. Eigenlijk een onbedijkt gelaten kade. Wanneer het waterpeil steeg, nam de Maas een route binnendoor, dwars door het Maasland, van Grave naar Den Bosch. De Beerse Maas was een ‘groene’ rivier. Het ene moment stond ze vol water, dan weer was het zompig grasland dat langzaam opdroogde. Een soort veiligheidsventiel, dat het waterpeil op de rivier omlaag bracht. Zo hoopte men een onverwachte dijkdoorbraak te voorkomen Voor de boerenbevolking van het Maasland was de Beerse Maas een regelrechte ramp.

Stadjes en dorpjes langs de Maas waren wekenlang geïsoleerd. Bovendien konden honderden hectare vruchtbare grond alleen maar als hooiland gebruikt worden. Wanner de Maas bij Grave een waterstand bereikte van ongeveer 10 meter NAP begon de Overlaat te werken. Binnen enkele dagen overstroomde dan het gebied tussen Grave en Den Bosch. ‘De Maas is om’, werd er gezegd. Boeren troffen voorzorgsmaatregelen, haalden de beesten binnen, en probeerden have en goed in veiligheid te brengen. Ondanks protesten vanuit Noord-Brabant bleef de Beerse Overlaat tot lang in de twintigste eeuw gehandhaafd. Zolang de waterhuishouding van de rivier niet ingrijpend verbeterd werd, was de overlaat een veiligheidsklep die de regio voor erger moest behoeden.

Op Oudejaarsdag 1925 ging het toch mis met de Maas. Ondanks de Beerse Maas bezweek de Maasdijk bij Overasselt, in de buurt van Wijchen. In Gelderland dus. De Maas stortte zich met een verval van ruim anderhalve meter in de polder. Binnen een dag of wat stond het Land van Maas en Waal onder water. In de westpunt van het gebied, bij Dreumel en Wamel, stonden de huizen tot de nok in het water. De ontreddering was groot maar er vielen geen doden. Wel verdronk er vee en stortten veel woningen in. Een driehonderd mariniers en pontonniers haalden mensen van zolder. Minister president Colijn wilde de watersnood geen nationale ramp noemen. En gebruikte daar de volgende redenering voor: een windhoos die het jaar daarvoor de Achterhoek (Borculo) getroffen had, dat was een ramp, want zoiets liet zich niet voorspellen. Een overstroming in het land van Maas en Waal – tja, dat kwam nou eenmaal voor. Wie in een laaggelegen gebied tussen de rivieren wilde wonen, diende zelf de dijken op peil te houden die zijn erf beschermden. Wel kwam al snel koninklijk bezoek. Koningin Wilhelmina liet zich al op 2 januari met een bootje rondvaren en bezoekt een paar getroffen dorpen. In Balgoij verordonneerde ze dat men de koeien en paarden in de kerk onderbrachte, zo herinnert zich Harrij Jans (97). Toen het water zich terugtrok, bleek de schade groot, en schoot liefdadigheid tekort om de geschatte kosten van 10 miljoen gulden te dekken. De ramp was wel de aanleiding tot een rigoureuze oplossing van het overstromingsgevaar van de Maas. Zandzak en schop waren niet voldoende om de Maas te temmen.

Ingenieur C.W Lely –zoon van Cornelis Lely die de Afsluitdijk ontwierp- kwam met de meest rigoureuze oplossing om aan het probleem van de Maas en de Beerse Maas een einde te maken. Kanalisatie (normalisatie) van de Maas moest het afvoerend vermogen van de rivier verbeteren. Het niveau van 1300 kubieke meter per seconde kon op die manier verhoogd worden tot 3200 kubieke meter p/s.

Het plan mocht niet teveel geld kosten, en werd als werkverschaffingsproject in de crisjaren uitgevoerd: De bovengrond van de nieuw te maken riviervakken werd door de tewerkgestelden met de hand ontgraven. Dat heette al gauw: “Om de Maas recht te trekken en de rug krom”. In de woorden van een ingenieur van Rijkswaterstaat:

Over het algemeen voelt de arbeider het werk niet als werkverschaffing aan, omdat hij voelt dat hij medewerkt aan het tot stand komen van een werk van grote betekenis. Dit is van zeer grote invloed op de geest en dientengevolge op de arbeidsprestatie. Het rechttrekken van de bochten had soms grote consequenties. Zo kwam het dorp Keent, dat deel uitmaakte van Balgoij in Gelderland plotseling aan de andere kant van de rivier en dus in een andere provincie te liggen. Hetzelfde gebeurde met Alem dat gescheiden werd van Maren-Kessel en plotseling aan de boordkant van de nieuwe rivier kwam te liggen

Ongeluk
Op 3 september 1935 deed zich in Megen tijdens het werk een noodlottig ongeval voor. Een schaftkeet waarin acht arbeiders schuilden tegen het noodweer, werd door de bliksem getroffen, omdat het dak uit een zinken golfplaat bestond. Drie van hen kwamen daarbij om het leven. Nel van Rens-Arntz herinnert zich hoe zij het droevige nieuws over haar vader hoorde
Ik ging met m'n broer melken. Toen we terugkwamen stonden er
overal groepjes mensen op straat. Ze keken ons aan en zeiden niets.
Wij zeiden gewoon goeiedag. Toen kwamen we thuis en kwam meneer pastoor naar ons toe. Moesten we binnen komen. Hij zette ons in de keuken op de stoel.
Toen vertelde hij dat vader verongelukt was met 't onweer.
's Avonds hebben ze hem met de vrachtwagen thuisgebracht.

Niet lang daarna werden de golfplaten daken van de schaftketen vervangen door hout.

De Maaskanalisatie kwam gereed aan het eind van de jaren dertig.
Bij Grave en Lith was er een stuw en sluizencomplex neergezet om de rivier op peil te houden.

Toen het werk klaar was, kon de Beerse Overlaat gedicht worden.
Dat duurde uiteindelijk nog tot 1942.

Het monument voor de Beerse Overlaat dat in 1950 door Jan de Quay onthuld werd, laat de volgende tekst zien:
Geen beter bate dan de kost,
Die ons van overlast verlost,
En van de Beerse Overlaat,
Niet dan ’t gedenken overlaat

Tom Violier, project Oude Maasarm Keent ministerie . LNV, dienst landelijk gebied.
Hoewel het project vertraagd is vanwege de aanwezigheid van explosieven in de uiterwaarden, zal komend voorjaar gestart worden met de uitvoering

Roel van Erp , 90 jaar. De Beerse Maas betekende voor hem ook pret. Toen het water in de gang bevroor, schaatste hij zo de voordeur uit.

Jan van Oss, 95 jaar Hij werkte mee aan de Maasnormalisatie in de jaren dertig.

Noud Bongers, troubadour zingt over het leven van vroeger in het Maasland

Wim Gijsbers. ‘De Giesp’ zoals hij werd genoemd, weet nog van strenge opzichters toen hij meehielp aan het verleggen van de Maas

Harrij Jans. 97 jaar. maar gaat nog iedere dag de dijk op om de rivier te zien.

Nel en An Toenders-Francissen . 97 en 93 jaar. De twee zussen maakten ieder op een andere plek de overstromingsramp van Maas en Waal mee. An zat in het ouderlijk huis in Balgoij, Nel was dienstmeisje bij een boer in Keent, twee kilometer verderop.

Nellie Reuver- van Hees. Tijdens de watersnood in 1926stortte het huis in en dreven de bedden in de boomgaard.

Nel van Rens- Arntz. Haar vader verongelukte tijdens het werkverschaffingsproject in de jaren dertig omdat de schaftkeet getroffen werd door de bliksem

Ron Agtersloot, RWS Maaswerken. Hij berekent modellen om het effect van de te nemen maatregelen meetbaar te maken.

De hoogwaterrecords van 1993 en 1995 maakten duidelijk dat er maatregelen nodig waren om overstromingsgevaar te voorkomen. Het waren nu vooral plaatsen als Itteren, Borgharen, Roermond, Venlo en Cuijk die te kampen hadden van wateroverlast. Onmiddellijk viel het woord Overlaat en retentiegebied. Na protest werden dit soort plannen voorlopig in de ijskast gezet. De commissie Boertien pleitte voor een integrale aanpak: beveiliging tegen hoogwater, samen met natuurontwikkeling en verbetering van de scheepvaart. Rijkswaterstaat is inmiddels bezig met een gefaseerde uitvoering. Bij Keent (ten oosten van Ravenstein) wordt een begin gemaakt met het uitgraven van de oude maasarm die in de jaren dertig werd dichtgegooid.