De Heroïne-epidemie

De eerste heroïnegebruikers in Amsterdam zijn Amerikaanse Vietnamveteranen. Hulpverleners merken ze voor het eerst op in het Vondelpark. Amerikaanse soldaten zien heroïne als ideale soldatendrug. Chinese triades verdienen tijdens de Vietnamoorlog goud geld aan de verslaafde soldaten.

Na de geleidelijke terugtrekking van de troepen uit Vietnam eind jaren zestig moeten de triades op zoek naar nieuwe afzetmarkten. Hun oog valt op Amsterdam. Het ‘magisch centrum’ van de wereld waar drugsgebruik getolereerd wordt. De Opiumwet kent een maximum straf van vijf jaar. In korte tijd komen honderden illegale Chinezen naar de Nieuwmarktbuurt met koffers vol onversneden heroïne. Rechercheurs denken dan nog dat het kattenbakgrind is, zo onbekend is men met de drug.

Het is 1972. De hippiejaren lijken over het hoogtepunt heen. Na de zomer beginnen veel jongeren gewoon weer aan hun studie of ze gaan aan het werk. Maar zo'n honderd tot tweehonderd jongeren zijn de weg kwijt. Terwijl de LSD-trips nog nagalmen in hun hoofden, vinden ze hun toevlucht bij een nieuwe drug die nog sterker is dan opium.

Heroïne zorgt voor weldadige warmte en rust. Ook het kleine groepje opiumspuiters, dat jarenlang bij de oude Chinezen in de Binnenbantammerstraat een 'plankje-o' kochten voor tien gulden, stappen over op het spuiten van de veel sterkere heroïne. De stad kent al snel zo’n tweehonderd verslaafden, die soms al stelend en rondzwervend aan hun nieuwe shot heroïne moeten zien te komen.

Op moment dat in Amsterdam Chinese heroïne op de markt komt, arriveren steeds meer Surinaamse families in Nederland. In een paar jaar tijd komen zo’n 200.000 Surinamers in ons land. Vaak gaan ze wonen in pensions in Amsterdam. Veel Surinamers zijn werkloos, zijn slecht behuisd en hebben weinig te doen. Dit draagt er toe bij dat vanaf 1973 in het oude centrum van Amsterdam steeds meer Surinaamse mannen op straat hangen. Hosselend en dealend, op zoek naar vertier. Deze mannen blijken de ideale tussenhandelaren voor de Chinese heroïne. Er wordt gehandeld op straat, in cafés en kraakpanden op de Zeedijk en de Nieuwmarkt.

De politie weet er van, maar kan niets doen. Joop van Riessen, chef recherche van bureau Warmoesstraat: "We deden wel eens een inval in zo'n café, zetten iedereen tegen de muur, maar niemand had wat in zijn zakken. De grond lag bezaaid met papiertjes vol heroïne. Juridisch gezien konden we geen zaak tegen ze maken en van de politiek mochten de cafés niet gesloten worden.”

In korte tijd explodeert het aantal heroïneverslaafden in Amsterdam. Veel Surinaamse dealers gaan zelf hun heroïne roken en raken ook verslaafd. Eind jaren zeventig is het aantal verslaafden gestegen naar zo'n tienduizend. In veel Nederlandse steden hangen groepjes heroïneverslaafden op straat of in kraakpanden. Maar Amsterdam is het drugscentrum wat betreft handel, groothandel en het grote aantal verslaafden.

De stad trekt ook gebruikers uit omringende landen aan, vooral Duitsers. Soms komen ze met geld van vrienden om alleen heroïne te kopen en meteen weer terug te gaan. Maar vaak blijven ze hangen als ze een probeershot hebben genomen. Giel van Brussel van de GGD: “Die mensen kwamen hier en werden aan veel sterker spul blootgesteld dan ze gewend waren. We hadden jaren dat er veertig tot zestig Duitsers in Amsterdam overleden aan een overdosis. Ik heb heel wat Duitse tv-ploegen te woord gestaan over het Sodom en Gomorra aan de Amstel.”

Het beeld kantelt pas halverwege de jaren ’80, als er minder nieuwe verslaafden bijkomen en er meer grip komt op het aantal bestaande verslaafden. De gemeente laat kraakpanden ontruimen, cafés waar gedeald worden gesloten en speciale politieteams jagen groepjes verslaafden op. De overlast op straat verdwijnt niet meteen, maar het wordt ook niet erger.

De belangrijkste factor voor het terugdringen van de heroïne-epidemie lijkt toch vooral het imago van de drug en de verslaafde te zijn. De junks die in de jaren ’80 overal in Nederland op straat te vinden zijn, de berichten over een overdoses en de vele AIDS slachtoffers onder de verslaafden; wie wil nou nog aan heroïne beginnen?

Heroïne verliest sterk aan populariteit ten opzichte van opkomende partydrugs. Het aantal verslaafden begint te dalen door sterfte of succesvol afkicken. De overgebleven heroïneverslaafden zitten in hulpprogramma’s met methadon en een klein aantal komt later zelfs in aanmerking voor medicinale heroïneverstrekking van de GGD.

Eric, gebruiker van het eerste uur, heeft naar eigen zeggen vooral geluk gehad dat hij de verslaving heeft overleefd. In 2005 is hij eindelijk helemaal afgekickt. “Eigenlijk is het er bij mij een beetje uitgesleten. Ik had steeds minder puf voor die dagelijkse zoektocht naar de dope. Het ging heel geleidelijk allemaal.”