Greet Hofmans en het Hof

Als op 18 februari 1947 prinses Marijke (later Christina genoemd) wordt geboren blijkt dat de ogen van de kleine prinses slecht zijn, het linkeroog is blind, het rechteroog functioneert beperkt. Zowel Juliana als Bernhard maken zich ernstige zorgen over de oogafwijking van hun jongste dochter. Juliana voelt zich schuldig omdat ze ondanks waarschuwingen van haar moeder Wilhelmina onvoorzichtig is geweest. Als voorzitster van het Rode Kruis bezoekt ze 10 augustus 1946, hoogzwanger, in huize “Rhienderstein” in Eerbeek een groep repatrianten uit Nederlands-Indië. Een nogal risicovolle onderneming want iedereen weet dat de kans op besmetting met rode hond groot is. Een ziekte die een blijvende negatieve invloed kan hebben op de gezondheid van het nog ongeboren kind. De waarschuwing van Wilhelmina blijkt niet onterecht te zijn geweest. De vooruitzichten zijn hopeloos. De doktoren waarschuwen dat ze mogelijk blind wordt.
Als artsen met de mededeling komen dat ze niets meer kunnen doen gaat Bernhard op zoek naar andere hulp. Al rondvragend krijgt hij via vrienden te horen dat ene mevrouw Hofmans opzienbarende genezingen op haar naam heeft staan. Zijn vriend, graaf van Rechteren van Limpurg, die zelf voor adviezen bij Greet Hofmans te rade gaat, vertelt hem louter positieve verhalen. Bernhard vraagt generaal Henri Koot, oud-kommandant van de Binnenlandse Strijdkrachten, eens te gaan praten met Hofmans.

Na Koot’s aanbeveling stelt Bernhard Juliana voor -wat later blijkt het paard van Troje- Greet Hofmans te consulteren. Juliana aarzelt en stuurt één van haar getrouwen, de kinderjuffrouw van de prinsessen, mevrouw Rita Pennink-Nitschmann er op af. De gezante ontmoet Hofmans in hotel-restaurant Bloemink te Apeldoorn. Het klikt meteen. Rita concludeert dat Greet, Juliana en zijzelf een zelfde manier van denken hebben en vraagt Greet direct mee naar Paleis Soestdijk te gaan. Hofmans wordt aan het Hof genodigd om haar gaven in te zetten ter genezing van de ogen van de prinses. 16 november 1948 bezoekt ze voor het eerst Juliana en Bernhard. Tegen de journalist Alden Hatch zegt hij in 1961 over deze ontmoeting: “When she saw the child, she said that God told her the eyes would improve. In fact she said that the other eye would come back to life. .....Well, I said, let’s try and she moved into the house with us all for a little number of months”. Juliana en Bernhard hopen en geloven.

Bernhards list

Hofmans krijgt een kamer op het paleis en Juliana omringt zich met Hofmans-aanhangers. Zo krijgt zij een nieuwe particulier secretaris en grootmeesteres uit de kring van bewonderaars van Greet Hofmans.

Maar ondertussen gaan de spreekuren van Hofmans in het land door. Zij is een druk bezette vrouw; sinds ze haar gaven ontdekt in 1946 houdt ze regelmatig spreekuren waar mensen terecht kunnen met hun ziektes. Tientallen mensen, vooral vrouwen vragen haar raad.

Mevrouw C. Boeke, de dochter van Kees Boeke, de grondlegger van de bijzondere school ‘De Werkplaats’ in Bilthoven waar de prinsessen Beatrix en Irene naar school gaan, bezoekt Greet regelmatig: “Ik kende Margaretha via mijn vader. Ik hoorde van vader hoe een fijne vrouw het was. Ze was genezeres. Iemand met grote gaven. Je dacht wel eens ‘hoe kan dat nou voor zo’n simpele vrouw’. Ik had verschillende problemen, fysiek en psychisch. Ik had een paar miskramen gehad en wist eigenlijk niet hoe dat allemaal kon. Dat hoorde je in die tijd niet. Ik was jong en onervaren. Margaretha nam de tijd en luisterde. Ze zag dat ik angsten had. Ze waarschuwde me dat ik voorzichtig moest zijn met mijn gezondheid. Ze zei: ik kan je helpen. Ze was heel bescheiden. En geld vroeg ze niet, er stond alleen een grote pot waar je een vrijwillige bijdrage in kon doen. Ze maakte geen woekerwinsten’.

De ogen van prinses Marijke zijn na jaren nog steeds niet genezen. Bernhard tegen Hatch daarover: “ My wife did believe her and thought that what she said would come true in some way and that in a few years it would happen. But then she (Hofmans) began talking to people around my wife and getting them into a circle; they formed a sort of a circle of what you might call almost ‘true-believers’, almost fanatic believers in miss Hofmans’ powers” .

Bernhard een fervent ruiter wil graag meedoen aan de Olympische Spelen met zijn paard No No Nanette. Mevrouw Hofmans zet haar bijzondere krachten in, in de hoop dat het paard Bernhard aan een overwinning zal helpen.Mocht dat lukken dan zal haar inmiddels bekoelde relatie met Bernhard wellicht verbeteren. Bernhard zelf zegt daarover tegen Hatch:” ..I’ve tried tot test her whether she could also ask God to help me with my horses....I wasn’t very successful and I asked whether she was able to improve that. She said , yes she could. If she could see the horses and if I could bring her a hair of each horse in an envelope and the name. She would then communicate with God”. Volgens Bernhard komt Hofmans met adviezen over het voedsel voor de paarden , als hij de raad op volgt zal hij groot succes oogsten. Bernhard is verbijsterd en zegt volgens eigen zeggen tegen Hofmans: “This was for me blasfhemy. You cannot abuse power, such as you have, for the purpose of fun and sport and making me win. I was only testing you and you failed completely and that is to me the first absolute proof that you’re absolute fake”.
Hoe het ook zei: Hofmans slaagt niet, het paard wint niets. Bernhard is woedend en eist van Juliana dat ze Hofmans, na twee jaar vergeefse pogingen om de ogen van Marijke te genezen, het huis uit zet. Juliana protesteert maar doet het toch. Hofmans blijft tenslotte dichtbij, in Baarn.

Juliana's idealen

2 April 1952 start Juliana haar rondreis door de Verenigde Staten. Ze krijgt als opdracht mee om onze bevrijders te bedanken en dankbaarheid te betuigen voor de naoorlogse Marshallhulp. Op haar agenda staan talloze toespraken o.a. voor de Verenigde Naties en voor het Amerikaanse congres. Drees ziet het als een gelegenheid om het tot de Tweede Wereldoorlog immer neutrale Nederland nu te positioneren als een sterk lid van de Noord Atlantische Alliantie.

Er ontstaat een conflict. De constitutionele wetten schrijven voor dat een koningin altijd namens de regering spreekt, Juliana denkt daar anders over en wil persé haar eigen speeches schrijven. Premier Drees, de minister van Buitenlandse Zaken Stikker en Van Roijen, de Nederlandse ambassadeur in Washington, maken zich bezorgd over de toon en de inhoud van de toespraken. Ze vrezen onsamenhangendheid, te grote neutraliteit en vooral een te pacifistische toon. En daarmee kan je bij de Amerikanen niet aankomen. In diverse woorden en door diverse personen wordt de ongerustheid aan Juliana kenbaar gemaakt. Stikker en van Roijen dreigen zelfs met aftreden. Ze kunnen niet uit de voeten met zo ‘een koppig meisje’.

Juliana trekt zich er weinig van aan en riposteert ‘Ik weet heus wel wat ik zeg, jullie zijn allemaal veel te bang voor deze dingen”. Ze houdt vol en spreekt op 3 april in Washington de Verenigde Vergadering van het Congres toe. Steekt haar respect en bewondering voor de Amerikanen niet onder stoelen of banken, looft de samenwerking, maar zegt ook: “Ik hoop van ganser harte, dat eens de moderne productievermeerdering, nu opgeëist door de herbewapening, omgezet zal worden in één die tegemoet zal komen aan de eisen van reusachtige ontwikkelingsprojecten” en “De kring van landen rond de Atlantische Oceaan moet zien het voorbeeld te vermijden, gegeven door de landen achter het IJzeren Gordijn, die hun gedachten zo hebben geconcentreerd op hun verdediging.....”.

In tijden dat het communisme wordt gezien als het grootste gevaar dat de wereld bedreigt en met alle middelen bestreden moet worden is het nogal precair je, via omwegen, uit te spreken tegen te grote investeringen in wapens. En zelfs te pleiten voor, zoals Juliana het in diezelfde speech benoemt , “ een koude oorlog voor de vrede”.

Al haar toespraken tippen in min of meer woorden haar vredeswens aan. Bij de NATO-herdenking zegt ze: “Het vraagt moed, zowel om een oorlog te winnen, als om een vrede te winnen”. En tot de Verenigde pers: “Veel van wat ik te zeggen heb, komt hierop neer, dat vrede per slot het wapen is dat het best doel treft”. Pas als de politici en ambtenaren de overwegend enthousiaste reacties in Amerika zien zijn ze gerustgesteld.

Ze heeft gelijk gekregen maar de politieke verantwoordelijken blijven met hun handen in het haar zitten. Wat moeten ze met zo’n lastige, idealistische koningin. Wat zal haar volgende stap zijn nu ze zo gesterkt is in haar idee dat haar woorden met zoveel enthousiasme worden ontvangen? Ze begrijpen de vrouw niet en vrezen haar oordelen. Een jaar later doet ze opnieuw van zich spreken als ze weigert de doodstraf voor oorlogsmisdadiger Lages met haar handtekening te bekrachtigen. Ze heeft een ideaal, is uit op consensus, bestrijd sociale onrechtvaardigheid en bepleit liefde voor de medemens. Privé draagt ze ook haar ideeën uit, ze kiest niet voor niets als school voor haar kinderen “De Werkplaats” in Bilthoven, de school van pacifist Kees Boeke.

Zorgen voor de regering

De politieke leiders zijn onwennig en ongerust maar ook echtgenoot Bernhard ergert zich meer en meer. Hij is niet de man van het pacifisme. Hij is de man van de NAVO en voor een sterk militair overwicht als middel tegen een dreigende oorlog.Tot zijn vrienden behoren CIA-directeur Dulles en de Poolse anti-communistische CIA- topman J.H. Retinger. Door zijn lobbywerk voor de Nederlandse industrie komt hij vaak in contact met Amerikaanse militair-industriëlen. Allebei levend in een totaal andere wereld drijven Juliana en Bernhard steeds verder uit elkaar en blijven steken in hun eigen gelijk.

En dan komen de geruchten dat gezondbidster Hofmans haar inspiratiebron is. Een vrouw die een zelfde soort zinnen spreekt, een vrouw die de taal van Juliana verstaat. Een gelijkgezinde misschien wel. Ze zou Juliana beheksen met een werkelijkheidsvreemde, pacifistische mentaliteit.

Volgens Drees bemoeit Hofmans zich met de redevoeringen die Juliana uitspreekt in Amerika. Maar voegt hij er aan toe “ze probeerde invloed uit te oefenen maar feitelijk had ze die niet”. Ook Beel vertelt later aan vrienden dat Hofmans politieke invloed probeerde uit te oefenen.

Goede bekenden van Hofmans, mevrouw Minnema-Kaiser en professor Quispel, spreken de invloed van Greet Hofmans op de politieke stellingname van Juliana tegen. Hofmans zou slechts willen genezen en daarvoor al haar krachten nodig hebben.

Professor Quispel: “Wat Juliana en Hofmans hadden had niets met politiek te maken, het ging om religieuze zaken. Stikker, Heldring, allemaal hebben ze gesleuteld aan de speeches, maar dat zijn allemaal religieuzen. Die snappen er niets van”.

Mevrouw Minnema-Kaiser: “Juliana had als student al pacifistische ideeen. Ze praatte daar wel over met juffrouw Hofmans en die dacht er net zo over”.

Verdeeldheid aan het Hof

Bernhard ergert zich meer en meer aan het gedrag van Juliana en vooral aan de mensen om haar heen. Ook stelt hij wederom zijn twijfel aan de gaven van Hofmans aan de orde. Hofmans verdedigt zich door te wijzen op de negatieve invloed van Bernhard op de genezing van prinses Marijke, hij is te ongelovig en staat zo genezing in de weg. Bernhard reageert woedend. Juliana gelooft nog voor honderd procent in een genezing van de ogen van Marijke als ze maar blijft geloven.

Bernhard vertelt in 1961 aan de journalist Hatch wat hij inbracht tegen Hofmans aantijgingen: “Hereby you again prove your bad faith. You’re breaking up our marriage by saying that I stopped my child from getting well”. En over de reactie van Juliana vertelt hij: “My wife did believe it and she believed everything she said and she and her friends told my wife that I was trying to get her away from the throne. That we had a gang, my mother pulling the top strings. ...In fact everything that came from either this group or miss Hofmans directly, she believed. Which put her in an awful position... She was completely torn between one side and the other that I must have been an terrible strain for her. At the time I had no idea that she still loved me”.

De hofhouding raakt ook verdeeld. Het ene deel ageert tegen de zweverige mensen rondom Juliana, het andere deel beklaagt zich over het gedrag en vooral over de buitenechtelijke escapades van Bernhard. Het huwelijk nadert een dieptepunt. Bernhard tegen Hatch: “They told my wife that I was in charge of all the court and also of all her finances. That I had misused her money, that I had done other things that could be considered really as criminal- with money and other things. So my wife told me, would I please leave the house”. Juliana dreigt met scheiding en Bernhard bedenkt een tegenreactie. Hofmans en haar aanhangers, komen onder druk te staan van zowel Bernhard als de regering.

Hij wil het paleis niet zonder slag of stoot verlaten en verwittigt premier Drees die de bui al ziet hangen. Drees vreest een echtscheiding die de monarchie ernstig bedreigt. Bernhard: “I went to the prime-minister and told him all. .....But the whole thing then started rolling and then the press got hold of the affair”.

Sefton Delmer, verslaggever van de Londense Express, vriend van voor de oorlog van Bernhard, wordt 28 april 1956 door Bernhard geïnviteerd en getrakteerd op een verhaal over een gevaarlijke Hofmans en haar invloed op Juliana. Het lobbywerk van Bernhard vindt een weg. Ruim vijf weken later, 7 juni 1956 publiceert het Duitse blad Der Spiegel over de perikelen aan het Hof. Hoe ernstig de situatie is wordt duidelijk als bekend wordt dat Bernhard samen met een aantal artsen -o.a. Prof. Dr. J. Waterink, hoogleraar pedagogie aan de VU en Dr. E. Hoelen, directeur van de kliniek- een plek voor Juliana heeft geregeld in de Wassenaarse psychiatrische inrichting de St. Ursulakliniek. Via allerlei kanalen bereikt dit bericht premier Drees en andere ministers.

Hofmans' ondergang

Drees treedt voortvarend op met als uitgangspunt dat Juliana op de troon moet blijven en dat dus het huwelijk moet worden gered. Hij formeert een driemanschap om te zoeken naar de oplossing die zijn streven zou bewerkstelligen. Eind juni wordt de samenstelling van de commissie openbaar gemaakt. Drees kiest voor drie zwaargewichten: Voorzitter ex-premier Prof. Dr L.J.M. Beel wordt terzijde gestaan door een andere oud-premier, Prof. Mr. P.S. Gerbrandy en door de oud gouverneur-generaal van Nederlands-Indië Jhr. Mr.A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer. In het diepste geheim ontvangen en horen ze mensen die èn Juliana èn Bernhard goed kennen .

Na twee maanden luisteren en concluderen presenteren ‘de drie wijze mannen’ op 24 augustus 1956 hun, tot op de dag van vandaag geheim gebleven, rapport. Juliana krijgt het dringende advies al haar banden met Hofmans te verbreken. Bernhard: “It finally came to the point that the government said to my wife, she had to make a choice. In fact she would have to leave miss Hofmans and her outfit and dismiss those people that were in her service and that where in her circle”.

De missie slaagt. Juliana blijft getrouwd en op de troon maar geschonden en afgesneden van een aantal van haar meest dierbare kontakten. De wortel van al het kwaad, zwevers die via Juliana invloed willen hebben op staatszaken en zorgen voor tweespalt tussen Prins en Koningin moeten verdwijnen.

Juliana moet publiekelijk beloven haar kontakten met Greet Hofmans en haar aanhangers te verbreken. Ze moet een aantal personeelsleden ontslaan waaronder haar privé-secretaris, grootmeesteres en kindermeisje. En dat doet ze. Alhoewel niet op stel en sprong. Juliana en haar medestanders zijn stomverbaasd en zwaar teleurgesteld. Ze kunnen zich niet voorstellen dat de invloed die hen toegeschreven wordt een groter staatsrechterlijk gevaar inhoudt dan alle activiteiten van Bernhard bij elkaar.

Tekst en research: Hendrina Praamsma
Reportage: Carla Tromp