Voorbereid op een kernramp

De veiligheid speelt al vrij snel na de bouw van de kerncentrales een rol. Eind jaren ’70 tart luis-in-de-pels van de lokale politiek Toine Huijsmans de bestuurders van de gemeente Hulst, op de grens van Zeeuws-Vlaanderen en België.

Huijsmans en zijn vrienden blijven maar vragen stellen over de veiligheid van de centrales, de Nederlandse in Borssele, maar ook die in het Belgische Doel. De gemeente Hulst zit er net tussenin, Huijsmans kan vanuit zijn huis de koeltorens van Doel zien. Wat gebeurt er als zich een ramp voltrekt? Is de gemeente daarop voldoende voorbereid?

Bijna-kernramp
Bedenk dat de ramp in Tsjernobyl (1986) dan nog niet heeft plaatsgevonden, en de verwachtingen rond kernenergie groot zijn. Een kernramp als in de speelfilm The China Syndrome wordt weggehoond als onrealistisch. Twaalf dagen nadat de film in 1979 uitkomt, vindt er echter daadwerkelijk een bijna-kernramp plaats, in het Amerikaanse Harrisburg. Net als in de film smelt de kern van de reactor gedeeltelijk.

Peter Molthoff is al burgemeester van Hulst als de bouw van de centrales begin jaren ’70 start en blijft dat tot aan zijn pensioen in 1985. Zelf heeft Molthoff geen mening over kernenergie, dat laat hij aan specialisten over. Hij vindt dat Huijsmans en consorten lastig zijn, maar wel gelijk hebben. “Of je nu voor of tegen kerncentrales bent, de burger heeft recht op informatie”, zo meent de oud-bestuurder.

In het gemeentearchief van Hulst vinden we terug dat Molthoff al in 1978 bezig is met een rampenplan, en hij lijkt andere gemeenten in de omgeving aan te sporen dat ook te doen. Want de straling stopt niet aan de grens, maar de informatievoorziening lijkt dat wel te doen. Dat de centrale van Doel in een ander land ligt, maakt het moeilijk om iemand erop aan te spreken. Toch is Molthoff erg tevreden over zijn persoonlijke samenwerking met de Belgen.

Binnen de Nederlandse gemeente Borsele is voorlichter Jan de Ruiter in die jaren de grote initiator van een rampenplan. Want opvallend genoeg houdt het bewustzijn over veiligheid geen gelijke tred met de bouw van de centrale. “Den Haag was er toen nog niet heel erg mee bezig, we moesten ze daar echt wakker schudden”, zegt De Ruiter nu. 

Crisis
Het probleem met rampenplannen is dat ze altijd van papier zijn. Hoe goed doordacht ook, mensen reageren in paniek anders dan waar je op hoopt, geeft ook Jan de Ruiter toe. Oefenen op grote schaal is nauwelijks mogelijk, daarmee zou je de samenleving te zeer ontwrichten, je kan niet opeens een heel stel snelwegen afsluiten.

Eind jaren ‘90 is er op de Nederlandse televisie een serie programma’s te zien, waarin rampen worden nagebootst en echte bestuurders moeten reageren: Crisis. Een van de rampen betreft een gefingeerd ongeval met een kerncentrale vlak over de Duitse grens. De paniek slaat snel toe.

Wat niet veel mensen weten, is dat enkele reactorvaten van de kerncentrales in Borssele (en ook die van Dodewaard en de Belgische centrales in Doel en Tihange) zijn gemaakt door RDM, de Rotterdamse Droogdokmaatschappij. Uitgerekend in die RDM-vaten zijn in België scheurtjes geconstateerd.

Van schepen naar reactorvaten
De Rotterdamse Droogdokmaatschappij is in die jaren natuurlijk vooral een scheepsbouwer, maar “Dankzij de grote smederij waarover de RDM beschikt, kan het bedrijf onder meer orders aan zoals het smeden van delen van kernreactorvaten. De zwaarste pers […] zie je hier aan het werk bij het smeden van een deel van de reactor voor de eerste Nederlandse kernreactor in Dodewaard”, zo ronkt het commentaar bij de opleidingsfilm uit 1960.

In de film zien we een enorm stuk van 50 ton massief staal verhit worden. “Dat gaat zo’n 14 dagen in de oven en dan gaat er een grote appelboor doorheen. Dat wordt uitgewalst tot een ring”, zegt oud-RDM-medewerker Ronald Kanselaar. 50 jaar later ziet het er nog steeds spectaculair uit, als we het nu terugzien op de film.

Die ringen vormen samen het reactorvat. De RDM is het enige bedrijf in Nederland dat dit soort klussen aan kan. Machtig werk, kijkt Kanselaar terug op zijn werk bij de afdeling zware apparaten, waar hij aan een van de reusachtige draaibanken de reactorvaten bewerkte.

 “De vaten zijn natuurlijk op haarscheurtjes onderzocht”, zegt Kanselaar als we hem ernaar vragen. “In elke stap van het proces waren er controles en in de laatste fase maakte de RDM gebruik van een enorme röntgenbunker, waar die werkstukken nog eens heel nauwkeurig werden nagekeken”. Over de scheurtjes maakt hij zich dan ook niet veel zorgen. “Mits die niet te groot worden natuurlijk”.

De plannen voor het bouwen van een kerncentrale in het Zeeuwse plaatsje Borssele ontstaan halverwege de jaren ’60. De nieuwe centrale wordt in 1973 gebouwd en in gebruik genomen.

Naast dat er water nodig is voor de kerncentrale, is de grote werkloosheid in deze provincie een andere reden voor de bouw van de centrale. De Franse aluminiumproducent Pechiney gaat akkoord met de bouw van een fabriek in Zeeland, waarmee zeer welkome werkgelegenheid wordt gegenereerd, in ruil voor goedkope energielevering vanuit de kerncentrale.

Zoals de ex-wethouder van Borsele in 1985 zegt: “Rond 1965 kwam de vestiging van de centrale aan de orde en toen hebben we in eerste instantie met het oog op de werkloosheid gezegd: graag! Tenslotte moest er brood op de plank komen. Van de kant van de bevolking kwam om dezelfde reden weinig oppositie, maar wel hebben we ons uitvoerig laten voorlichten over eventuele risico’s.”

Protestacties
Hoewel de inwoners van Borssele en omstreken zelf over het algemeen blij zijn met de komst van de kerncentrale, groeit in de rest van het land steeds meer het besef dat het opwekken van kernenergie risico’s met zich meebrengt.

Er vinden diverse protestacties plaats. Een aantal Zeeuwse organisaties eist grotere garantie voor de veiligheid van de lokale bevolking. Ook in de daaropvolgende jaren blijft het protest in vlagen oplaaien, maar in Borssele zien ze het als een gestreden strijd. “Ja je kunt doen wat je wilt, maar daar ben je nou toch te laat mee natuurlijk”, verzucht een Zeeuwse man in actualiteitenrubriek Brandpunt.

Nuchtere Zeeuwen
Eind jaren ’70 groeit bij velen de vraag of het wel verantwoord is de centrale open te houden. Het ongeluk met de kerncentrale bij het Amerikaanse Harrisburg in 1979 zorgt ook in ons land voor veel onrust. In Borssele zelf blijft het echter rustig; “anti-kernenergiegroeperingen voerden er van tijd tot tijd een krijgsdansje uit, maar dat vermocht de nuchtere Zeeuwen nauwelijks te verontrusten.”

Hoewel de Zeeuwen graag willen weten wat er in de Verenigde Staten gebeurt, zijn ze niet in het minst ongerust: “Niets in het leven is helemaal zonder gevaar […] Het gros van de bevolking zag en ziet de kerncentrale als een werkgelegenheidsobject.”

De protesten tegen kernenergie escaleren begin jaren tachtig niet in Borssele, maar in het Gelderse Dodewaard. Op een uiterwaarde in de Waal staat de andere Nederlandse kerncentrale. Na de ramp in het Amerikaanse Harrisburg in 1979 verenigen Nederlandse tegenstanders van kernenergie zich in het actiecomité ‘Dodewaard gaat dicht’.

Binnen een jaar organiseren ze twee grote blokkades bij de kerncentrale. In oktober 1980 krijgt het actiecomité 15.000 mensen op de been. Ze dragen spandoeken met leuzen als ‘Schat, staat de reactor al koud?’ en zingen liedjes. Het protest is nadrukkelijk zonder geweld. Maar de blokkade is geen succes. Door het slechte weer verlaten veel mensen al na enkele uren het terrein.

In september 1981 waagt de aanhang van ‘Dodewaard gaat dicht’ het opnieuw. Van geweldloosheid is dit keer geen sprake. Waar in 1980 de ME de liedjes nog meezingt met de demonstranten, valt die nu aan met knuppels en traangas. Door prikkeldraadversperringen op de smalle dijk kunnen de actievoerders geen kant op. “Wat ik me nog heel goed kan herinneren is het commando: Gas! Meer Gas!”, vertelt een van hen in het programma Middageditie.

Kerncentrale zonder vergunning
In 1992 komt de sluiting van de kerncentrale in Dodewaard weer ter sprake. De Raad van State vernietigt met directe ingang de bedrijfsvergunning van de centrale. Die moet zijn werkzaamheden staken tot er een nieuwe vergunning is en dat kan wel twee jaar duren.

Zonder Dodewaard betekent Nederland op het gebied van kernenergie niets meer, vreest CDA-minister Andriessen. Zijn partij vindt dit geen goed plan en wil de kerncentrale een zogenaamde ‘gedoogvergunning’ geven. Coalitiepartner PvdA is hier sterk tegen gekant, maar oppositiepartij VVD is het met de CDA eens. Samen zijn de partijen goed voor een meerderheid in de Tweede Kamer; Dodewaard blijft open.

Eind boze droom
Vier jaar na de vergunningsproblemen valt alsnog het besluit: Dodewaard gaat nu echt dicht en wel binnen een half jaar, in maart 1997. Niet het kabinet, maar de elektriciteitsproducenten in Nederland hakken gezamenlijk de knoop door. De centrale moet sluiten, want de energieopbrengst weegt niet op tegen de hoge kosten. “Ik merk dat de opluchting toch redelijk groot is dat er een eind komt aan die boze droom”, vertelt een voormalig actievoerder in Middageditie.

Toch is Dodewaard is nog lang niet van de kerncentrale af, want Nederland staat nu voor de grote uitdaging om de centrale te ontmantelen. Een miljoenenproject waar in 1997 niet voldoende geld voor is. Uitstellen en sparen is de enige optie. In 2045 moet het geld bijeen zijn. Het is dan waarschijnlijk ook veiliger om de kernreactor te ontmantelen, want met de tijd neemt de radioactiviteit in Dodewaard af. Tot die tijd blijft het terrein van de centrale op slot.

Borssele blijft open
Ook de inwoners van Borssele zullen de komende jaren nog tegen de kerncentrale aankijken. In 2003, het jaar waarin de kerncentrale eigenlijk gesloten had moeten worden, besluit het kabinet dat het niet verstandig is de kerncentrale te sluiten, mede in verband met de Kyotodoelstellingen voor vermindering van de uitstoot van koolstofdioxide.

Later, in 2006, wordt besloten dat de centrale tot 2033 open blijft. Anno 2016 draait de kerncentrale met verlies en wil de provincie Zeeland van de kerncentrale af. Op dit moment is er niet genoeg geld om de kerncentrale te sluiten.