Jaren van Voorspoed

In de jaren twintig krijgen onze voorouders niet alleen meer comfort in huis, ze gaan zich ook gemakkelijker kleden en amuseren zich als nooit tevoren in bioscoop en danszaal.

Voor het eerst zet daarbij de Amerikaanse populaire cultuur de toon. Films uit Hollywood domineren na de Eerste Wereldoorlog het aanbod in de Europese bioscopen. En met de Amerikaanse troepen, die in Frankrijk zijn geland, zijn ook de eerste jazzartiesten naar het oude continent gekomen. Op het ritme van jazz barst in Nederland het moderne leven los.

Bovenop het dak van een hotel aan de Coolsingel repeteren de Dickson Girls hun nieuwe dansroutine naar Amerikaans voorbeeld. Behalve dit soort showbizz veroveren ook nieuwe dansstijlen als de charleston in rap tempo ons land.

Zeedijk
In kroegen op de Amsterdamse Zeedijk dansen jonge vrouwen uit de volksbuurten avond na avond uitbundig op het nieuwe ritme, al dan niet met zwarte matrozen die in de stad passagieren. De schrijver A.M. de Jong schets in zijn boek Amsterdam bij Nacht het beeld van de nachten op de Zeedijk:

“Een bleek apache-type danst met een koketterende meid. Ze hebben de gezichten bijna tegen elkaar, en uit zijn cigaret, die slordig in zijn mondhoek hangt, kringelen blauwe spiraaltjes, winden zich om hun hoofden en verwaaien dan in den nevel." 

"Wilde kreten slaan af en toe op. De muziek jammert en davert en gilt. Voeten stuiven en stampen. De stof dwarrelt in wolken om de dansers, de rook wordt dikker en blauwer. Een atmosfeer die je kunt snijden.”

Nieuwe rage
Het liberale weekblad Het Leven Geïllustreerd brengt in de jaren twintig ieder jaar een speciale editie uit waarin de redactie aandacht besteedt aan het fenomeen dansen. Want, zo verklaart de dan bekende danseres Lizzy Biedenweiser zelfbewust in een van de publicaties:

“Het zou een gemeenplaats zijn, nog eens te zeggen dat wij op het oogenblik leven in de periode van den dans! Maar de latere geschiedschrijver zal dan toch dezen tijd, de jaren ná den grooten oorlog zonder eenigen twijfel aldus betitelen.”

Behalve jongeren uit de volksbuurten stort ook de gegoede burgerij zich op de nieuwe rage. Luxe dancings als La Gaîté in Amsterdam en Rotterdam bieden de bemiddelde clientèle de gelegenheid om eens flink los te gaan op de dansvloer.

Seksuele uitspattingen
Het verzet laat niet lang op zich wachten. Moderne dansen gelden in de jaren twintig steevast als een ‘gevaar’ een ‘kwestie’ of ‘probleem’, omdat ze bij uitstek een vorm van zintuiglijk vermaak zijn.

En zintuiglijk vermaak leidt vanzelfsprekend tot onzedelijk gedrag en seksuele uitspattingen, zo is de rotsvaste overtuiging van de clerus en een groot deel van het bestuur in de steden. Zowel de protestanten als katholieken protesteren.

In 1928 klinkt vanaf de preekstoel in de katholieke kerken bijvoorbeeld deze waarschuwing: “Alles is erop berekend om de danslustigen in een roes van zinnelijkheid te brengen, de weelde der danslokalen, het fantastische kunstlicht, soms het totaal gemis aan licht, waarlijk onze moderne heidensche dansen zijn een afgrond van zonden.”

De protestanten nemen een nog krachtiger standpunt in: “Het is de tijd van brood en spelen. De 'beschaving' is zoover gevorderd, dat de dansen en muziek van onbeschaafde, heidensche negers wordt geïmporteerd. En toen dat niet meer voldoende was, haalde men de negers en negerinnen zelf, die zo goed als naakt dansen op het toneel."

Het dansvraagstuk
Ook de overheid beschouwt dansen als een onzedelijke bezigheid. In 1928 stelt de regering daarom een ‘Commissie inzake het dansvraagstuk’ aan, om een oplossing te zoeken voor deze uitwas van de moderne tijd.

Pas in 1931 zal de regeringscommissie een kritisch rapport over de nieuwe rage publiceren. De charleston en andere moderne dansen zijn dan, met name bij de niet-confessionele burgerij, allang doorgebroken.

Vrijheid en vrolijkheid
Vaak leren meisjes al op jonge leeftijd de nieuwe dansstijlen aan. In deze amateurfilm van Jean Baptiste August Kessler zien we hoe ze de charleston instuderen. Zo kunnen zij later de show stelen op de dansvloer, net als de kortgeknipte dames die hen deze Amerikaanse dans aanleren.

De moderne vrouw danst niet alleen op Amerikaanse muziek, maar volgt ook Amerikaanse modetrends. Zij draagt veel kortere rokken, laat haar haren knippen tot een korte bob en wordt zich meer bewust van haar lichamelijke aantrekkingskracht. Deze nieuwe levensstijl voor vrouwen is gebouwd op een verlangen naar meer vrijheid. De aanhangers ervan staan bekend als ‘flappers’.

Het fenomeen van de vrolijke meisjes is dankbare stof voor de opbloeiende filmindustrie. Het publiek kan zich al snel vergapen aan een nieuw soort schoonheden op het witte doek, zoals Clara Bow, Helen Kane en de Nederlandse Truus van Aalten. Inmiddels is zij zo goed als vergeten, maar ooit was zij het icoon van een nieuwe tijd, een nieuwe vrijheid en vrolijkheid die tien jaar zou duren.

Voor deze special heeft de redactie van Andere Tijden onder andere geput uit de archieven van Beeld en Geluid. Daarin bevinden zich vele films uit periode 1920-1929 die inmiddels digitaal en veelal in HD-kwaliteit beschikbaar zijn. U kunt deze prachtige films bekijken op hun jaren twintig kanaal.

Benieuwd naar de muziek die gebruikt is in de Andere Tijden Special over de jaren twintig? Een groot deel van de nummers hebben we voor u verzameld in een lijst op Spotify.

De quotes die de archiefbeelden in de special begeleiden, komen oorspronkelijk uit verschillende kranten, bladen en boeken uit de jaren twintig, zoals De Groene Amsterdammer, het Limburgsch Dagblad en Het Leven Geïllustreerd. Ze zijn ingesproken door:

• Godfried van Run - coördinator Geschiedenis NTR/VPRO
• Hans Haffmans - presentator NTR Podium op Radio 4
• Mirjam Gulmans - researcher Andere Tijden
• Margriet Vroomans - presentator De ochtend van Radio 4
• Jacques Klöters - cabarethistoricus en presentator De Sandwich op Radio 5
• Reinier van den Hout - regisseur Andere Tijden