Verzet

Tussen 1942 en 1944 dropt de Britse Luchtmacht tientallen - Nederlandse - agenten boven Nederlands grondgebied. Alle agenten worden vanaf mei 1942 meteen bij hun landing door de Duitsers gearresteerd en de afgeworpen zenders worden door de Duitsers gebruikt. In Londen lijkt dit Englandspiel, of Operatie Nordpol, tot ver in 1943 onopgemerkt te blijven: Londen blijft goederen en agenten sturen die in Nederland in Duitse handen blijven vallen.

Op 11 april 1944 vliegen zes Engelse Mosquito bommenwerpers op klaarlichte dag naar Den Haag voor een aanval op Kleykamp, het Centrale Bevolkingsregister. Dat is op verzoek van het Nederlands Verzet. Het resultaat van de actie: brandende persoonsbewijzen en ongeveer 60 doden. Maar het verzet kan nu wel veilig met vervalste persoonsbewijzen rondlopen. De schimmige scheidslijn tussen goed en fout in de oorlog geconcentreerd op één plek. Andere Tijden over dilemma’s in oorlogstijd.

Voor Nederlandse artsen was de oorlog vol dilemma’s. Wat te doen met een gewonde Duitse soldaat, of een mand baby’s uit Westerbork? Ondertussen houdt de bezetter alle artsen nauwlettend in de gaten. "Het was buitengewoon belangrijk voor de bezetter om greep te krijgen op de Nederlandse artsen. Daarmee zou je ook de hele gezondheidszorg in je greep krijgen."

Er is nu de musical, er was al de film en ooit was het een boek. Soldaat van Oranje is het icoon van het Nederlandse verzet in de Tweede Wereldoorlog. Maar er waren natuurlijk méér Soldaten van Oranje. De vraag is waarom zij niet beroemd zijn geworden. In Andere Tijden het verhaal van deze Soldaten van Oranje en hoe heldendaden niet altijd tot heldendom leiden. 

De burgemeesters vormden een schakel tussen het Duitse bezettingsbestuur en de Nederlandse samenleving. Ze moesten op zoek naar een manier om er ‘het beste van te maken’. Maar daarmee werden ze, vaak onbedoeld, een instrument van de Duitse bezettingspolitiek. Andere Tijden over schipperen tussen bezetter en burger; over willen en kunnen; over politiek en moraal en over oordelen en veroordelen, kortom over de burgemeester in oorlogstijd. 

Ze zijn jong in de Tweede Wereldoorlog, onverschrokken en moedig. Drie vrouwen van rond de twintig besluiten zich aan te sluiten bij het gewapend verzet met alle gevolgen van dien. De Groningse Siet Tammens wordt uiteindelijk één van de kopstukken uit het Gronings verzet, moet beslissen over leven en dood. De zusjes Truus en Freddie Oversteegen uit Haarlem zijn veertien en zestien als de oorlog uitbreekt, kinderen nog. Ze moeten al gauw leren met een pistool om te gaan en bruggen op te blazen. Drie jonge vrouwen in het gewapend verzet, hoe kijken ze terug op hun daden?

Vermeende verzetslieden, oproerkraaiers en onruststokers werden in de oorlog door de Duitsers in het geheim afgevoerd om daarna in Nacht und Nebel te verdwijnen. Familie en vrienden vernamen niets over het lot van deze gedeporteerden. De zogenaamde NN-gevangenen kwamen onder andere terecht in Natzweiler, een kamp op een hoge berg in Frankrijk, waar ook een aparte barak voor Nederlanders was. De laatste overlevenden vertellen.

In de nacht van 8 op 9 september 1944 landen bij een boerderij in Noord-Holland per parachute twee door de Nederlandse regering in Londen gestuurde agenten. Deze Hans en Bram (codenamen) moeten een netwerk opzetten om grote hoeveelheden wapens naar verzetsgroepen te smokkelen. Binnen de kortste keren houden mannen en jongens zich bezig met het ophalen en vervoeren - per tuindersvlet - van de wapens. Meisjes worden ingezet als koeriersters.

Ze dachten dat de oorlog over was. Even na Dolle Dinsdag ging een grote groep verzetsstrijders met onderduikers op de foto in het Utrechtse dorpje Benschop. Maar de bevrijding kwam nog niet en de groep werd verraden. Op 13 februari 1945 vielen de Duitsers het dorp binnen. Er werd geschoten, aan beide kanten vielen doden. Vier dagen later kwamen de Duitsers terug. Zeven verzetsstrijders werden op het erf van een boerderij geëxecuteerd.

Bruggen opblazen ingewikkeld? Een kind weghalen bij zijn ouders, dat is pas moeilijk. Loek Caspers (92) was tijdens de Duitse Bezetting actief in het verzet op de Utrechtse Heuvelrug. Ze bracht Joodse kinderen naar hun onderduikadres. De driejarige Carlo wilde niet met haar mee, hij huilde en krijste. “In de trein kwam een man met op z'n jas een NSB-insigne in onze coupé zitten en ik zag hem kijken. Wat te doen?”

In de Tweede Wereldoorlog bestaan er netwerken die mensen helpen ontsnappen uit het bezette Nederland. Sommige mensensmokkelaars zijn louter gericht op geld. Anderen, zoals de mensen van het netwerk Dutch-Paris dat is opgezet door de Nederlander Jean Weidner, doen het uit idealistische overtuiging. Maar steeds is er sprake van geheime ontmoetingen, speciale codes, valse papieren. En bedrog. Want degenen die weg willen moeten maar afwachten of ze echt geholpen worden.

Een nazomerse dag in september 1943. De jonge Utrechtse studente Truus van Lier is zenuwachtig. Straks gaat ze de hoofdcommissaris van politie in haar stad doodschieten. Het is de NSB’er Gerard Kerlen, een handlanger van de Duitse bezetter.