Maand van de Geschiedenis 2025 Thema: Natuurlijk

Een Andere Tijden special met veel archiefmateriaal over de strijd voor een beter milieu door de jaren heen. Ernstig maar ook vrolijk: van Amsterdamse Kabouters die bomen planten in de binnenstad en ludieke acties tegen de introductie van plastic vuilniszakken tot eindeloze vuilnisbelten, ongekend smerige rivieren en discussies over kernenergie.

We bekijken het weer in Nederland en de invloed op de bewoners gedurende de weerperiode 1950-1980. In de special blijkt dat het weer Nederland verbroedert: we hebben samen strand, sneeuw en schaatspret, maar ook de gedeelde verontwaardiging over de zoveelste regendag, de zomer die maar niet komt of de keren dat het weer wezenlijk verdriet tot gevolg heeft.

Zoals de zware storm van 1953, die tot de watersnoodramp leidde, of de windhoos over het Betuwse plaatsje Tricht in de zomer van 1967, waar in twee minuten tijd vijf doden vielen en tientallen huizen en bedrijven van de kaart werden geveegd.

Het platteland van Groningen bloeit rond het begin van de vorige eeuw dankzij de komst van chilisalpeter. Salpeter tovert de zware klei om tot een vruchtbare bodem voor bieten, graan en aardappelen. Het ‘witte goud’ betekent rijke oogsten, welvaart en geluk voor de Groninger boeren. Maar in Chili, waar de salpeter wordt gedolven, is de situatie minder rooskleurig. In de hete woestijn werken en leven duizenden arbeiders onder erbarmelijke omstandigheden. Ze komen in opstand. In 2011 maakte Piet Hein van der Hoek een 50 minuten durende documentaire over de opkomst en teloorgang van de chilisalpeter. Van der Hoek maakte een kortere versie voor Andere Tijden.

Lees hieronder het verhaal van het witte goud. Deze aflevering is vanwege een rechtenkwestie helaas niet online te bekijken. 

De film en het water lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Cineasten uit alle jaargangen lieten zich door het water inspireren en brachten een ode aan de rivier. Joris Ivens, Bert Haanstra, Herman van der Horst, Jan Wouter van Reijen zijn zomaar wat namen uit onze rijke filmhistorie die het water in beeld brachten. Samen met beelden van ‘kleine filmmakers’, die met hun eigen camera de grote rivieren vastlegden, brengt Andere Tijden een ‘Ode aan de rivier’. Op donderdag 30 december zenden we vijftig minuten lang de mooiste archiefbeelden uit die afkomstig zijn uit de vele beeldarchieven die Nederland rijk is. Een beeld van de modernisering van Nederland in de afgelopen eeuw en een lofzang op de schoonheid van het rivierenlandschap.

In 1932 werd de Afsluitdijk voltooid: het betekende het einde van veel vissersdorpen.

Als in 2005 koningin Beatrix de kraan opendraait in Oost-Groningen is Blauwestad een feit. Een kunstmatig meer van 800 vierkante meter vult zich en er moeten 1500 woningen komen. Het landschappelijke project in Oost-Groningen lijkt echter dan al niet meer op het oorspronkelijke ontwerp, dat een veel groter gebied met minder huizen voor ogen had. Toch hebben de bedenkers van het plan en de beleidsmakers nog steeds vertrouwen in de luxe woonomgeving voor mensen uit het 'Westen'. In Andere Tijden een reconstructie van hoe het plan ooit tot stand kwam, hoe het veranderde en hoe de ideeën door de verschillende bestuurslagen werden geloodst. Een portret van een arme regio, waar een kolonie voor rijke Westerlingen gecreëerd moest worden.

Wat herinnert u zich nog van de winter van 1963? Iedereen grofweg boven de 45 jaar die je deze vraag stelt komt met verhalen over de bevroren Noordzee, de sneeuwstormen, het bevroren IJsselmeer en natuurlijk de Elfstedentocht. De beelden van een heroïsch zegevierende Reinier Paping staan in ieders geheugen gegrift. In Andere Tijden een terugblik op deze strengste winter van de eeuw, die niet alleen maar sneeuw en ijspret bracht…

De varkenspest, BSE-koeien en de MKZ-crisis hebben de discussie over de bio-industrie goed op gang gebracht. Maar wanneer is deze schaalvergroting eigenlijk begonnen?

De stormvloedkering in de Oosterschelde is één van de meest indrukwekkende waterbouwwerken ter wereld. Volgens het oorspronkelijke Deltaplan van 1957 moet de Oosterschelde volledig worden afgesloten met een dam. De afsluiting is in volle gang als in 1970 een groepje opstandige jongeren uit het vissersdorp Yerseke roet in het eten begint te gooien. Met originele acties protesteren zij tegen de afsluiting van ‘hun’ Oosterschelde. Ze weten de belangstelling van de media te trekken en krijgen daarmee aandacht van de landelijke politiek. Door het opkomende milieubewustzijn en de steun van de plaatselijke visserij wordt de roep om een open Oosterschelde steeds luider. Het uiteindelijke compromis is de stormvloedkering; de Oosterschelde blijft niet helemaal open, maar gaat ook niet potdicht.

“Ik haal in mijn auto makkelijk 130 kilometer per uur. U waarschijnlijk ook. Maar weet u dat zo’n doorsnee wagen een dikke 20% meer benzine verbruikt wanneer u 130 rijdt, dan wanneer u 100 rijdt?”, zegt presentator Koos Postema in 1974 in een van de spotjes van Postbus 51. Waar onze overheid nu graag wil dat we 130 rijden, was er een tijd dat diezelfde overheid juist probeerde het belang van energiebesparing bij de burgers aan te wakkeren.

Het is inmiddels een vrijwel vergeten probleem: bomen die bruin of kaal dreigen te worden. Maar in de jaren tachtig zag je ze opeens overal. Zure regen kreeg de schuld. Tijdens de week van de milieuconferentie in Kopenhagen terug naar de bossen.